Tarihe birinci global savaş olarak geçen Birinci Dünya Savaşı’nın, milyonlarca sivil ve askerin vefatı, birçok devletin yok olması ve birçoğunun kurulması, bugüne miras kalan tartışmalı bölge statüleri ve ülke hudutlarıyla 101 yıl sonra da tesirleri sürüyor.
“Tarihin birinci global savaşı” olarak kayıtlara geçen ve 1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı, 1918’de imzalanan ateşkes muahedesiyle son buldu.
Tarihe, “Ateşkes Günü” olarak geçen 11 Kasım 1918’de sona erse de savaşın sebep olduğu sivil ve askeri kayıplar ile savaş sonucu dünyadaki siyasi değişimler, geçen bir yüzyıla karşın hala milletlerarası gündemi meşgul ediyor.
AVRUPA MERKEZLİ
Bosnalı Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip’in, 28 Haziran 1914’te Saraybosna’yı ziyareti sırasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahdı Franz Ferdinand ve eşi Sophie’yi öldürmesi Birinci Dünya Savaşı’nın fitilini ateşledi.
Savaş, Fransa, İngiltere ve Rusya’nın merkezde olduğu İtilaf Devletleri ile Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti’nin oluşturduğu İttifak Devletleri’ni karşı karşıya getirdi.
Yaklaşık 40 ülke ve kolonilerinin katıldığı Avrupa merkezli savaşı İtilaf Devletleri kazanırken, savaşta yaklaşık 17 milyon kişi hayatını kaybetti, 21 milyon kişi de yaralandı.
ASKERİ ZAYİAT
Dört yıl süren savaşta, ölümlerin çoğunluğunu savaş ortamının yol açtığı çeşitli hastalıklar, salgın ve kıtlık oluşturdu. Bunların yanı sıra ortaya çıkan İspanyol gribi sebepli salgın, milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
Savaştan erken ayrılan Rusya, 1 milyon 800 binle en çok askeri kayıp veren ülke oldu.
Rusya’dan sonra Almanya 1 milyon 700 bin askerini, Fransa da 1 milyon 350 bin askerini savaşta yitirdi.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu 1 milyon 200 bin ve Osmanlı Devleti ortalama 500 bin askerini kaybetti.
POLİTİK İHTİLAFLAR
Savaş sonrası Orta Doğu ve Arap Yarımadası’nda Osmanlı egemenliği, yerini İngiliz ve Fransız eğilimli manda idarelerine bıraktı. Bölgede Irak, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan üzere devletler kuruldu.
Galip cephe, Haziran 1919’da Almanya, Eylül 1919’da Avusturya, Kasım 1919’da Bulgaristan, Haziran 1920’de Macaristan ve Ağustos 1920’de Osmanlı Devleti ile muahedeler imzaladı.
Savaşın ardından, İngilizlerin işgal ettiği Osmanlı toprakları Musul ile Kerkük, Macaristan ile Romanya ortasındaki 448 kilometrelik hudut çizgisi mevcut dünya haritasındaki politik ihtilaflı alanlar ortasında yer alıyor.
Afrika’da bağımsızlıklarını ilan eden koloniler başta olmak üzere Avrupa ve Orta Doğu coğrafyasında, savaşın üzerinden geçen bir yüzyıla karşın hala sonuçlandırılmayan hudut problemleri bugüne miras kaldı.
YENİ DEVLETLER DOĞDU
Bir asır evvelki siyasi uyuşmazlıklarından kaynaklanan hudut ihtilafları, günümüzde de ülkeler ortasında tartışma konusu olmayı sürdürüyor.
Ülke sonları çizilirken süregelen etnik çatışmalar ve hudut uyuşmazlıkları, savaş sonrası mutabakatlara da yansıdı ve yeni devletlerin doğmasına sebep oldu.
Çekoslovakya, Avusturya, Polonya, Litvanya, Estonya, Ukrayna, Yugoslavya, Macaristan yeni dünya haritasında yerini aldı. Savaşın akabinde Osmanlı Devleti de dağılırken, Kurtuluş Savaşı’nın sonunda Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.