Türk edebiyatının kıymetli isimlerinden “Vatan ve hürriyet şairi” olarak tanınan Namık Kemal, vefatının 131’inci yılında anılıyor.
Yurtseverlik, hürriyet, millet kavramlarına bağlı Yenişehirli Mustafa Asım Beyefendi ile Fatma Zehra Hanım’ın oğlu Namık Kemal, 21 Aralık 1840’da Tekirdağ’da dünyaya geldi.
Annesi Fatma Zehra Hanım’ı 1848 yılında kaybettikten sonra çocukluğunu dedesi Abdüllatif Paşa’nın yanında, Rumeli ve Anadolu’da geçiren Namık Kemal, dedesinin farklı kentlerde misyon yapması nedeniyle nizamlı bir eğitim alamasa da gittiği özel kurslarda Arapça ve Farsça öğrendi.
Dedesinin Afyonkarahisar’daki vali yardımcılığı misyonunun akabinde İstanbul’a babasının yanına gelen Namık Kemal, burada 3 ay Bayezid Rüştiyesine ve akabinde 9 ay Valide Mektebine gitti.
Dedesinin Kars’a sancak yöneticisi olarak atanmasıyla 1,5 yıl burada kalan Namık Kemal, Karslı şair ve müderris Vaizzade Seyid Mehmet Hamid Efendi’den divan edebiyatını öğrendi.
KATİP MANASINA GELEN NAMIK İSMİ SONRADAN VERİLDİ
Babasının 1855’te Bulgaristan’ın Filibe kentine mal müdürü olarak atanması ve dedesinin Sofya Kaymakamlığına atanması ile Sofya’ya giden Namık Kemal, Kars’ta öğrendiği aruz ve hece vezinlerini burada pekiştirdi.
Sofya’da meskenlerine ziyarete gelen dedesinin arkadaşı şair Binbaşı Eşref Beyefendi, şiirlerini okuduktan sonra asıl ismi “Mehmet Kemal” olan usta edebiyatçıya katip manasına gelen “Namık” ismini verdi.
Sofya’dan 1857’de İstanbul’a dönen Namık Kemal, 1863’ten itibaren 4 yıl tekrar Çeviri Odasında misyon aldı ve edebiyatta batılılaşmanın birinci adımlarını atan İbrahim Şinasi ile tanıştı ve “hak, millet, vatan, hürriyet, millet meclisi” üzere sözleri daha sık kullanmaya başladı. Tasvir-i Efkar gazetesinde fıkra ve çeviri yazıları kaleme aldı.
Komşuları Niş Kadısı Mustafa Ragıp Efendi’nin kızı Nesime Hanım ile evlenen edebiyatçının bu evlilikten Feride ve Ulviye ismini verdikleri iki kızı, Ali Ekrem ismini verdikleri bir oğlu oldu.
GAZETESİ KAPATILINCA FRANSA’YA GİTTİ
Şinasi’nin 1865’te Tasvir-i Efkar gazetesini kendisine bırakarak Fransa’ya gitmesi üzerine, gazeteyi tek başına çıkarmaya başlayan Namık Kemal, Sağırahmetbeyzade Mehmet Beyefendi, Menapirzade Nuri Beyefendi, Kayazade Reşat Beyefendi, Mustafa Refik Beyefendi, Suphipaşazade Ayetullah Beyefendi ve Ziya Beyefendi ile İttifak-i Hakimiyet Derneğini kurdu.
Namık Kemal, yeni bir anayasa ve parlamenter bir idare kurulmasını amaçlayan derneğin görüşleri doğrultusunda yazılar yazdı.
“Şark Meselesi” üzerine yazdığı bir makale, usta muharririn gazetesinin 1867’de kapatılmasına ve kendisinin Erzurum Vali Muavini olarak atanmasına sebep oldu.
Namık Kemal, hükümet tarafından gönderildiği Erzurum’a gitmek yerine Ziya Paşa ile Paris’e gitti. Fransız hükümetinin Genç Osmanlılara ülkeyi terk etmelerini söylemesi üzerine Londra’ya geçen Namık Kemal ve arkadaşları burada Hürriyet gazetesini çıkardı.
Bir müddet sonra arkadaşları ile ortası bozulan Namık Kemal, gazeteyi çıkarmaktan vazgeçti ve 1870’de Sadrazam Ali Paşa ile barışıp yurda döndü.
Siyasetten uzak durmak, yazı yazmamak şartıyla affedilmiş olan Namık Kemal, İstanbul’a döndükten sonra mizah mecmuası “Diyojen”de imzasız fıkralar yazdı.
Sadrazam Ali Paşa’nın vefatından sonra 1872’de İbret gazetesini çıkaran Namık Kemal’in, muhalif yazılar yazdığı için gazetesi kapatıldı ve mutasarrıf olarak Gelibolu’ya atandı. Usta müellif burada “Vatan veyahut Silistre” oyunu ile “Evrak-ı Perişan” isimli yapıtını tamamladı.
Gelibolu mutasarrıflığı vazifesinden alınan Namık Kemal, 1872’de İstanbul’a döndü. Burada İbret gazetesinin tekrar başına geçen Namık Kemal, bir makalesi nedeniyle hakkında soruşturma açılıp gazetesi kapatılınca kendini tiyatroya verdi.
1 Nisan 1873 gecesi İstanbul’da Güllü Agop’un Gedikpaşa’daki tiyatrosunda sahnelenen “Vatan Veya Silistre” oyunu, sahnelenen birinci tiyatro yapıtı oldu.
Oyun sonunda çıkan olaylar nedeniyle Kıbrıs’a, oradan da Midilli’ye sürgün edilen Namık Kemal, sürgün sonrası geldiği İstanbul’da Hürriyet Kasidesi isimli yapıtını kaleme aldı.
2. Abdülhamit tarafından birinci Osmanlı Anayasası için kurulan komitenin üyeliğine seçilen Namık Kemal, padişahın aleyhine bir tehdit beyti yazıp, bunu mecliste okuyunca mahkemede yargılandı.
Asayişi bozduğu gerekçesiyle hatalı bulunup 6 ay mahpus cezasına çarptırıldıysa da sonradan beraat eden Namık Kemal, Girit Adası’nda ikamete mecbur edildi daha sonra ikameti Midilli Adası’na çevrildi.
1879’dan itibaren 5 yıl Midilli mutasarrıfı olarak görevlendirilen adalarda yaşayan Türk ahalisinin meselelerini lisana getiren bir rapor hazırlayıp Babıali’ye sundu.
“Vaveyla”, “Murabba”, “Vatan Mersiyesi” üzere şiirlerini burada yazan usta edebiyatçı, Kıbrıs’ta yazmaya başladığı Celaleddin Harzemşah isimli yapıtını de burada tamamladı.
Okunmak için yazılmış olan ve 15 perdelik tarihi bir oyun niteliği taşıyan bu yapıtta muharrir, Harzemşahlar Devleti’nin son hükümdarı Celaleddin Harzemşah’ı ve İslam birliği fikrini işledi. 2. Abdülhamit, bu yapıtından dolayı Namık Kemal’e bala rütbesi (mülki rütbe) ile ödüllendirdi.
Midilli’den sonra 1884’te Rodos mutasarrıfı olan Namık Kemal buradaki çalışmalarından ötürü imtiyaz madalyası ile ödüllendirildi.
Daha sonra Sakız Adası’na mutasarrıf olarak görevlendirilen Namık Kemal, burada 2 Aralık 1888 günü 48 yaşında hayatını kaybetti.
Adada bir mezarlığa defnedilen “Vatan ve Hürriyet şairi”nin naaşı şair arkadaşı Ebüziyya Tevfik’in isteğiyle ve 2. Abdülhamit’in talimatıyla Çanakkale’nin Gelibolu ilçesine bağlı Bolayır köyüne taşındı.
EDEBİ LİSANI VE ÖZELLİKLERİ
Tanzimat devrinin en kıymetli niyet, sanat ve siyaset adamlarından biri olan Namık Kemal, yapıtlarında “Toplum için sanat” anlayışını benimsedi.
Eserlerini halkın anlayabileceği sade bir lisanla kaleme alan usta edebiyatçı, divan edebiyatının süslü-sanatlı lisanı yerine, muhakkak bir kanıyı iletmeyi amaçlayan yeni bir lisan kullandı.
Gençliğinde Divan Edebiyatı usulünde şiirler yazan Namık Kemal, Avrupa’ya gittikten sonra yeni edebiyatı benimsedi ve bu şekilde eserler üretti.
Fransız edebiyatını örnek alan ve romantizmin tesirinde kalan usta muharrir yapıtlarında yurt, ulus, özgürlük üzere mevzuları işledi.
Osmanlı mimarisiyle 19. yüzyılda Tekirdağ’ın Süleymanpaşa ilçesinde yapılan Namık Kemal Konutu’nda de usta muharririn yapıtlarının ve gazetelerinin bulunduğu anıları yaşatılıyor.
Namık Kemal’in oyun cinsinde “Vatan Veya Silistre”, “Zavallı Çocuk”, “Akif Bey”, “Celaleddin Harzemşah”, “Kara Bela”; roman cinsinde “Cezmi”, “İntibah”; şiir tipinde “Hürriyet Kasidesi”, “Vaveyla”, “Murabba”, “Vatan Mersiyesi”; tenkit cinsinde “Tahrib-i Harabat”, “Takip”, “Renan Müdafaanamesi”, “İrfan Paşa’ya Mektup”, “Mukaddeme-i Celal”; tarihi kitap alanında da “Devr-i İstila”, “Barika-i Zafer”, “Evrak-ı Perişan”, “Kanije”, “Silistre Muhasarası”, “Osmanlı Tarihi” ve “Büyük İslam Tarihi” yapıtları öne çıkıyor.