Işık kirliliğine karşı çalışmalar birinci defa 1998 yılında, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’nin teşebbüsleriyle ‘Işık Kirliliği Çalışma Kümesi’nin kurulmasıyla başladı.
Özellikle gözlemevleri etrafı başta olmak üzere kentlerdeki ışık kirliliğinin önlenmesi maksadıyla 2001 yılında Elektrik Dış Aydınlatma Yönetmeliği hazırlandı. Güç Bakanlığı’na sunulan yönetmelikle ilgili bir gelişme olmayınca yönetmelik 2005 yılında Işık Kirliliği Kanun Tasarısı Taslağı’na dönüştürüldü.
Hürriyet gazetesinden Eray Görgülü’nün haberine göfre, bu taslakla ilgili bugüne kadar da rastgele bir gelişme olmazken, Türk Astronomi Derneği mevzuyu bir sefer daha gündeme getirdi.
GÖZLEMEVLERİ TEHLİKE ALTINDA
“Astronomik olaylara ait bilimsel çalışmalarımızın sağlıklı yürümesi için ışık kirliliğinin önlenmesi gerekiyor. Bu önlenemezse, gökyüzündeki sönük yıldızları inceleyemez ve başka ülkelerle yarışamaz duruma geleceğiz. Gözlemevlerimiz etraflarındaki yapılaşma tehdidi nedeniyle tehlike altında. Yasanın bir an evvel çıkmasını istiyoruz. Taslak yasalaşırsa, astronomik gözlemevleri etrafında kuş uçuşu 50 kilometre yarıçaplı alan içinde kamu kurum ve kuruluşları yahut gerçek ve hukukî bireyler tarafından yapılacak her türlü dış aydınlatma çalışması ilgili gözlemevinin kontrolü ve müsaadesine tabi olacak. Astronomik gözlemevleri etrafında kuş uçuşu 30 kilometre yarıçaplı alan içindeki her türlü dış aydınlatma çalışması ilgili gözlemevinin yetkili merciden talebi üzerine durdurulabilecek. Bunlara en hoş örnek, büyük gözlemevleri ve teleskoplarınin kurulduğu Şili’de bulunan Paranal Gözlemevi civarındaki 58 bin hektar civarındaki alanın hükümet tarafından sit alanı olarak ilan edilmesi. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) ve Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG) üzere büyük gözlemevlerinin civarındaki misal uygulamalar, gelecekteki işik kirliliğini azaltacaktır.
ASIL NEDEN YANLIŞ SEÇİM
Işık kirliliğinin temel kaynakları yol, cadde ve sokak, park ve bahçe, turistik tesislerin dış cephe aydınlatmalarında ve reklam panolarında kullanılan aydınlatma armatürlerinin yanlış seçimi ve yönlendirilmeleri ile üst uzaya gönderilen direkt işıklarla aydınlatılan yüzeylerden yansiyan endirekt işıklar. Bu ışıklar atmosferdeki molekül ve tozlar tarafından saçılarak gökyüzünün doğal fon parlaklığını bozuyor astronomik müşahedeleri etkiliyor. Gerçek ve uygun tiplerde armatürler kullanılmadığı için direkt gökyüzüne gönderilen ışık, büyük güç sarfiyatına neden oluyor, bazen güç tüketimi fazla olmasına karşın kullanılan alanlarda gereken seviyelerde aydınlatma yaratılamıyor.
ENERJİ SARFİYATI
Enerji kaybı bedellerinden her yıl boşa harcanan para hesaplanabilir. 2018 datalarına nazaran bu İstanbul için yılda yaklaşık 600 milyon TL, Ankara için 3 milyon TL, Izmir için 1.5 milyon TL kadardır. Bunun tahlili için alçak basınçlı sodyum buharlı lambalar kullanılmalı, fotometrik kıymetleri bilinen armatürler ile gerekli tasarım hesapları yapılmalı, armatür sayısı ve tipi bu hesaplara nazaran saptanmalı, aydınlık seviyesi algılayıcılı ve vakit denetimli tesisatlar ile aydınlatmanın gerek duyulan vakitlerde gerektiği kadar kullanılması sağlanmalı.”