Nobel İktisat Ödülü’nün, bu yıl, küresel yoksullukla çaba alanında çalışmalar yapan 3 iktisatçıya verilmesi, dünyada giderek artan ticaret savaşları ve belirsizliklerin ortasında, global yoksulluğun ortadan kaldırılmasına yönelik iktisat siyasetleri ve modellerinin yine şekillendirilmesini de gündeme taşıdı.
Son yıllarda global olarak eşitsizliklerin artması; global iktisat siyasetleri, kalkınma modelleri ve finansal sistemin sürdürülebilirliğine yönelik tartışmaları da beraberinde getirdi.
Bu yıl Nobel İktisat Ödülü’ne, global yoksullukla çaba alanında yaptıkları çalışmalar hasebiyle Hint asıllı Amerikalı iktisatçı Abhijit Banerjee, Fransız asıllı Amerikalı iktisatçı Esther Duflo ve Amerikalı iktisatçı Michael Kremer layık görüldü.
Nobel İktisat Ödülü’nün Banerjee, Duflo ve Kremer’e verilmesi, global yoksulluğun ortadan kaldırılmasına yönelik iktisat siyasetleri ve modellerin yine şekillendirilmesini de tekrar gündeme getirdi.
Söz konusu iktisatçıların çalışmaları global yoksulluğa karşı yürütülen uğraşa katkı sunarken, deney tabanlı yaklaşımlarının da son yıllarda iktisattaki gelişmelerde bir dönüşüm sağlaması dikkati çekiyor.
3 İKTİSATÇININ YAKLAŞIMI
Nobel İktisat Ödülü’nün kazananları, global yoksullukla uğraşta emniyetli sonuçlar elde etmek için en güzel yolları bulma konusunda yeni bir yaklaşım geliştirdi. Bu yaklaşım; yoksulluk üzere karışık meseleleri daha “küçük” ve “yönetilebilir” halde bölerek çözmeyi kolaylaştırıyor.
Nobel Komitesi, ödül kazanan iktisatçıların çalışmalarının başarısına örnek olarak, “5 milyondan fazla Hintli çocuğun okullarda tesirli ders programlarından yararlanması ve birçok ülkede gözetici sıhhat hizmetleri için yüksek sübvansiyonların açıklanmasını” gösterdi.
EĞİTİM VE SIHHATTE “DEV” PROBLEMLER DEVAM EDİYOR
Son 20 yıldır insanların ömür standartları dünyanın çabucak hemen her yerinde gözle görülür biçimde güzelleşirken, kişi başına düşen gelir 1995-2018’de en fakir ülkelerde ikiye katlandı. Çocuk vefatları 1995 yılına nazaran yarı yarıya azalırken, eğitimlerine devam eden çocukların oranı yüzde 56’dan yüzde 80’e yükseldi.
Gelir, sıhhat ve eğitimdeki ilerlemeye rağmen “dev” meseleler devam ediyor. Dünyada 700 milyondan fazla insan hala son derece düşük gelirle hayatını sürdürüyor. Her yıl 5 milyon çocuk, tedavisi kolay ve ucuz hastalıklardan ötürü ölüyor. Dünyadaki çocukların yarısı temel okuryazarlık ve sayısal hünerler edinmeden okulu terk etmek zorunda kalıyor.
Söz konusu problemleri gören Nobel İktisat Mükafatı sahibi Banerjee, Duflo ve Kremer’in birinci çalışmaları da eğitim ile ilgili oldu.
3 iktisatçı, “Hangi müdahaleler eğitimin çıktısını en düşük maliyetle artırmaktadır? Düşük gelirli ülkelerde, ders kitapları kısıtlı ve çocuklar çoklukla okula aç gidiyor. Daha fazla ders kitabına erişebilselerdi öğrencilerin başarısı düzelir miydi? Yoksa onlara fiyatsız yemek vermek daha tesirli olur muydu?” sorularını yanıtlamak için araştırmalarının bir kısmını ABD’deki üniversitelerden Kenya’ya taşıdı. İktisatçılar, Kenya’da sivil toplum kuruluşları ile ortaklaşa birkaç saha deneyi yaparak bu sorulara karşılık aradı.
MALİYET AKTİFLİĞİ OLAN ÖNLEMLER
Kenya’da saha araştırmasından çıkan sonuçlar; “müfredat ve öğretimin öğrencilerin gereksinimlerine uygun olmadığı, öğretmenler ortasında devamsızlık seviyesinin yüksek olduğu ve eğitim kurumlarının çoklukla zayıf kaldığı” biçiminde oldu. “Öğretimi öğrencilerin gereksinimlerine uygun hale getiren ıslahatların çok kıymetli olduğu, okul idaresinin güzelleştirilmesi ve işini yapmayan öğretmenlerin hesap vermesinin” maliyet aktifliği olan tedbirler olarak sıralandığı belirtildi.
Sağlık alanında ise yoksul insanların gözetici sıhhat hizmetlerinin fiyatı konusunda son derece hassas olduğu ortaya çıkarılırken, “fakir ülkelerde hizmet kalitesinin düşük kalması, fakir ailelerin gözetici tedbirlere neden bu kadar az yatırım yaptıklarının bir diğer açıklaması” olarak gösterildi.
Aşılardan sorumlu sıhhat merkezlerinde çalışanların işe gelmemesinin yüksek olduğu yerlerde, taşınabilir aşı kliniklerinin bu sorunu çözüp çözemeyeceği araştırıldı. Bu kliniklere erişim için rastgele seçilen köylerde aşılama oranları yüzde 6’den yüzde 18’e çıktı. Bu oran, çocuklarını aşılayan ailelere armağan olarak bir torba mercimek verilmesi durumunda yüzde 39’a yükseldi. Seyyar kliniğin yüksek maliyeti olmasına ve mercimeklerin ek maliyet oluşturmasına rağmen aşılama başına toplam maliyet yarı yarıya indi.
DENEYSEL SONUÇLAR YOKSUL İNSANLARIN HAYATINI DEĞİŞTİRİYOR
Nobel İktisat Mükafatı sahibi 3 iktisatçının ortaya çıkardığı sonuçların, kamu kurumları ve özel kuruluşların çalışma biçimini değiştirerek dolaylı bir tesire sahip olması dikkati çekti.
Daha düzgün kararlar almak için global yoksullukla çaba eden örgütler, yeni tedbirleri değerlendirmeye alarak kullanmaya başladı.
İktisatçıların deneysel sonuçlarının, dünyadaki en yoksul insanların ömürlerini daha da düzgünleştirmek için büyük bir potansiyeli ortaya çıkarması da dikkati çekiyor.
GÜNLÜK 5,50 DOLARDAN DAHA AZLA GEÇİNENLERİN ORANI YÜZDE 46
Dünya Bankası satın alma gücü paritesine nazaran, dünyada kişi başı günlük 1,90 dolardan daha az sayıyla geçinenlerin oranı yüzde 10’a düşmesine rağmen günlük 3,20 dolardan daha az sayıyla geçinenlerin oranı yüzde 26,3 ve günlük 5,50 dolardan daha az sayıyla geçinenlerin oranı da yüzde 46 olarak belirlendi. Bu da yoksulluğun hala dünyanın en kıymetli sıkıntılarından biri olarak varlığını sürdürdüğünü ortaya koyuyor.
Dünya Eşitsizlik Raporu’nun 2018 bulgularına nazaran, dünyadaki eşitsizlik bölgeden bölgeye önemli farklılıklar gösteriyor. 2016’da ülkenin en çok kazanan yüzde 10’luk kesitinin (en üst yüzde 10’luk gelir dilimi) toplam ulusal gelirden aldığı hisse Avrupa’da yüzde 37, Çin’de yüzde 41, Rusya’da yüzde 46, Kanada ve ABD’de yüzde 47, Sahraaltı Afrika, Brezilya ve Hindistan’da ise yüzde 55 seviyesinde bulunuyor. Orta Doğu’da ise en üst yüzde 10’luk kesitin, ulusal gelirin yüzde 61’ine sahip olması dikkati çekiyor.
Öte yandan, global gelirin en üst yüzde 1’lik dilimi, 1980’den bu yana global gelirdeki büyümeden en fakir bireylerden oluşan yüzde 50’lik kesitin aldığının iki katını alırken, global orta sınıfın geliri de daraldı.