Sanatın birçok alanında birincisi gerçekleştiren ve “İlklerin kadını” olarak tanınan Semiha Berksoy, ressam Fatma Saime Hanım ve şair Ziya Cenap Berksoy’un çocuğu olarak 1910’da İstanbul’un Çengelköy semtinde dünyaya geldi.
Berksoy, birinci eğitimini ve ortaokulu 1917’de Kadıköy İlkokulu’nda aldı. Şimdi ikinci sınıfa giderken birinci öyküsünü resimleyerek kağıda ve sıralara yazan sanatçı, bu periyotta davudi sesiyle ilgi çekmiş, çeşitli şiirler ve operalar seslendirdi.
Ortaokulu birincilikle bitiren Berksoy, daha sonra yakınında bir konservatuvar açılacağını duyması üzerine İstanbul Kız Lisesi’nde tahsile başladı. Dar’ül Elhan’da, Türkiye’de Batı müziğinin birinci bayan temsilcilerinden Nimet Vahit Hanım’ın şan öğrencisi olan sanatçı, babası her iki okula birden gitmesini istemeyince, ona yazdığı bir mektubunda, “Benim ruhumu sürükleyen, bende alev haline gelen bir şey var, o da sanat aşkıdır.” tabirlerini kullandı.
1932’DE DARÜLBEDAYİ’DE ÇALIŞMAYA BAŞLADI
Sanatçı, William Shakespeare’in “Hırçın Kız” yapıtındaki “Kate” rolüyle, Muhsin Ertuğrul tarafından açılan Darülbedayi Tiyatro Okulu’nun imtihanını kazanarak, burada eğitim aldı. Berksoy, profesyonel sanat hayatına ise 1931’de Muhsin Ertuğrul’un çektiği birinci sesli Türk sineması olan “İstanbul Sokaklarında” başrolde yer alarak başladı.
Bu sinemadan sonra Semiha Berksoy, 1932’de Darülbedayi’de (İstanbul Kent Tiyatrosu) çalışmaya başladı ve çeşitli oyunlarda rol aldı. Tıpkı vakitte sanatçı, Darülbedayi’de sahnelenen Türk operetlerinin primadonnası (operada baş bayan rolünü oynayan sanatçı) oldu.
Berksoy, tiyatro öğrenciliği sırasında Nazım Hikmet Ran ile “Kafatası” piyesinin sahnelenmesi için yapılan çalışmalarda tanışarak, Ran’ın yazdığı “Bu Bir Rüyadır” operetinde “Fatma” rolünü, Cemal Reşit ve Ekrem Reşit Rey’in operetinde “Marlene” rolünü oynadı. Bu devirden sonra Berksoy, Ran ile birlikte uzun yıllar mektuplaşmış ve bu mektuplar daha sonra “Nazım Hikmet ve Tosca’sı Semiha Berksoy” ismiyle kitaplaştırılmıştır.
ATATÜRK’ÜN DE BEĞENİSİNİ KAZANDI
Berksoy, 19 Haziran 1934’de Ahmed Adnan Saygun’un bestelediği birinci Türk opera temsili olan “Özsoy” isimli yapıtta “Ayşim” rolüyle de dikkatleri üzerine çekti ve Atatürk’ün de beğenisini kazandı.
Sanatçı, ressam Fikret Mualla ile de 1930’larda tanıştı ve Mualla’nın İkinci Dünya Savaşı öncesi Fransa’ya gitmesiyle dostlukları mektuplara taşındı. Semiha Berksoy, daha sonra birbirlerine yazdıkları mektupları, yolladıkları fotoğraf ve desenleri yayına hazırlayarak, vefatından evvel kızı Zeliha Berksoy’a bıraktı ve bu miras “İki Tersin Mektupları” ismiyle okurlarla buluştu.
DEVLET OPERASINA SOLİST OLARAK ATANDI
Berksoy, daha sonra Ankara Devlet Konservatuvarının açtığı imtihanı kazanarak devlet bursuyla Almanya’daki Berlin Devlet Yüksek Müzik Akademisi Opera kısmını 1939’da birincilikle bitirdi.
Aynı yıl, “Richard Strauss’un 75. Doğum Yılı Festivali”ndeki “Ariadne auf Naxos” operasında “Ariadne” başrolünü oynayan sanatçı, bu temsille Avrupa’da opera sahnesine çıkan birinci Türk sopranosu unvanını aldı.
Usta sanatçı, Türkiye’ye 1940’ta döndü ve birinci konserini Cemal Reşit Rey ile verdi. Richard Wagner operalarında sahne alan Berksoy, 1941’de Ankara’da, Carl Ebert idaresindeki “Tosca” ve “Madame Butterfly” operalarında da oynadı. Sanatkarın “Tosca”daki performansı profesyonel manada birinci opera şovuydu. Bu birinciler yanında sanatçı “Lüküs Hayat” ve “Deli Dolu” operetlerinde de yer aldı.
Ankara Devlet Operasının kurulmasında Carl Ebert ile birlikte misyon alan Berksoy, 1950’de açılan Devlet Operasına solist olarak atandı. Sanatçı 1951 opera döneminde, temsil edilen “Tiefland Çukurova Operası”nda başrol “Marta”yı oynadı ve ses uzmanı A. Lombardie başta olmak üzere başka uzmanlar tarafından devlet operası takımında “Birinci Sınıf Dramatik Soprano”olarak belirlendi. 1952’de sanatkara, Carl Ebert tarafından Beethoven’in “Fidelio Operası”nda dramatik soprano “Leonore” başrolü verildi.
1972’DE EMEKLİ OLDU
Semiha Berksoy, opera rejisörü Feridun Altuna idaresinde 1961’de “Hensel und Gratel” Operası’nın prömiyerinde “Hexe” başrolünü temsil etti ve 1963’teki “Kültür Bakanlığı 30. Sanat Yılı Jübilesi”nin galasında Verdi’nin “II.Trovatore Operası”nda ünlü “Azucena” rolünü canlandırdı.
Kadıköy Süreyya Operasında da “Emir”, “Çardaş Fürstin”, “Maskot”, “Leblebici Horhor Ağa” operetlerinde primadonna olarak sahneye çıkan sanatçı, 1999’da, New York City Lincoln Center’de, Robert Wilson’un idaresindeki, Umberto Eco’nun yapıtı “The Days Before Death, Destruction and Detroit III”te, Tristan ve Isolde Operası’ndan, Isolde’nin “Aşk Ölümü” aryasını seslendirdi.
Berksoy, 1966’da çıkan işçi kanunu ile tekrar baş sanatçı olup, 1972’de kendi dileğiyle emekli oldu. Sanatçı tıpkı vakitte Devlet Tiyatrosundaki dramatik oyunlarda birçok kere rol aldı.
Resim ve gerçeküstü hikaye alanında eserler verdi
İlk fotoğraf derslerini annesinden alan usta sanatçı, 1929’da yaptığı fotoğraflarla birlikte gittiği Hoş Sanatlar Akademisi Namık İsmail Atölyesi’ne, çalışmalarının beğenilmesinden ötürü burslu olarak başladı. Hayatı boyunca fotoğraf yapmayı yemek yemek kadar değerli gören sanatçı, avangart usuldeki çağdaş çalışmalara imza attı.
Refik Epikman ile İsmail Hakkı Toygar Seramik Atölyesinde heykel çalışmaları yapan ve fotoğraf ve gerçeküstü hikaye alanında da eserler veren Berksoy’un fotoğrafları birebir vakitte ortalarında Berlin, Paris, İstanbul ve New York’un da olduğu birçok kentte sergilendi.
Berksoy, 1984’te TBMM tarafından kamu bölümünde vazife alan birinci bayan opera sanatkarı olarak, “Atatürk Opera Ödülünü”nün yanı sıra 1961’de Lisan Tarih Fakültesinde fotoğraf mükafatı aldı.
İlber Ortaylı’nın, “Küçüklüğünden beri bir drama yaşayan bir kavmin, çileli aydın jenerasyonuna mensup ve o jenerasyonun en yaratıcı portrelerinin başında gelir. Bunu bizde de anlayanlar var, diğerleri da çoktandır anlıyorlar.” diye nitelediği Semiha Berksoy, kalp rahatsızlığı sebebiyle tedavi gördüğü hastanede, 15 Ağustos 2004’te 94 yaşındayken vefat etti.
Sanatçı, Atatürk Kültür Merkezi’nde düzenlenen merasimin akabinde Çengelköy’de toprağa verildi.