Irak’ın Musul kentinin terör örgütü DAEŞ’in elinden kurtarılmasının üzerinden 2 yıl geçti lakin kentin bilhassa batı yakasındaki temel hizmet yoksunluğu ve yine imarın gerçekleştirilmemesi adeta savaş dün sona ermiş hissi uyandırıyor.
Irak ordusu ve güvenlik güçlerinin 10 Haziran 2014’te Musul’dan çekilmesi üzerine kent terör örgütü DAEŞ’in denetimine geçti. Kentin örgütün eline geçmesinin akabinde Irak ordusu birinci kurtarma operasyonunu 17 Ekim 2016’da başlattı, bir yıl ortadan sonra 10 Temmuz 2017’de Musul geri alınabildi.
Musul’un kurtarılmasının üzerinden 2 yıl geçti, birçok vaat verildi, yine imar için milletlerarası konferans düzenlendi lakin savaş mağdurları rastgele bir tazminat almadığı üzere konutlarını satıp kendi imkanlarıyla hayat gayreti vermeye çalışıyor.
Evleri olmayan yaklaşık 300 bin Musullu ise çadır kamplarda kalıyor.
MUSUL’UN DOĞU VE BATI YAKALARI
Musul’un ortasından geçen Dicle Irmağı, kent merkezini doğu ve batı olmak üzere iki yakaya ayırıyor. Her iki yakadaki yerleşim yapısı ve DAEŞ öncesi nüfus yoğunluğu farklılık gösteriyordu.
Musul kent merkezi, DAEŞ’in eline düşmeden evvel kentin en eski ve dar sokaklarıyla en çok nüfus yoğunluğu batı yakasında yer alıyordu.
Irak güçlerinin, Musul’u geri almak için başlattığı ve 1 yıl süren çetin çatışmalarda en çok ziyan görüp büyük yıkımların yaşandığı yer yeniden mimari yapısıyla batı yakasındaki “Eski Musul” bölgesi oldu.
ABD öncülüğündeki memleketler arası koalisyon güçlerine ilişkin savaş uçaklarının hava saldırısı, DAEŞ’in patlattığı bombalı araçlar nedeniyle batı yakasında neredeyse yıkılmayan ya da önemli ziyan görmeyen konut kalmadı.
Doğu yakasında ise çatışmaların az yaşanması, yerleşim ünitelerinin geniş topraklar üzerinde inşa edilmesi nedeniyle savaşın izleri batıya nazaran daha az hissediliyor.
Kentin batı yakasındaki meskenini satarak doğuya yerleşen ve akabinde bir restoran açan 47 yaşındaki Hamid Ali, “Doğu yakasındaki ömür, batıya kıyasla çok daha uygun. Şu anda ağır insan nüfusu ve iş var.” dedi.
Ali, savaşın acı izlerinin doğu yakasında hissedilmediğini söyleyerek, “Buradaki hayat, olağan bir biçimde gece geç saatlere kadar devam devam ediyor. Doğu yakasındaki hayata ahenk sağladık. Eşim ve çocuklarım, kendilerine kabus üzere günleri hatırlatan batı yakasına dönmeyi istemiyor.” diye konuştu.
Batı yakasında meskenlerin yıkılması yahut oturulamaz hale gelmesinin akabinde doğuya isteğin arttığı, emlak ve arsa fiyatlarında önemli artışların yaşandığı tabir ediliyor.
Buna nazaran, doğu yakasına talebin artması nedeniyle müstakil bir meskenin fiyatı 160 bin dolardan (yaklaşık 913 bin Türk lirası) başlayarak 1 milyon dolara (yaklaşık 5 milyon 700 bin Türk lirası) kadar çıkabiliyor.
ENKAZ ALTINDAN ÇIKARILMAYI BEKLEYEN CESETLER
Kentin batı yakasındaki mahallelerde savaş izleri ve büyük yıkım, adeta çatışmalar dün sona ermiş hissi uyandırıyor.
Bu yakanın sakinleri, yıkık meskenlerin enkazı ve enkaz altından çıkarılamayan sivillere ve DAEŞ militanlarına ilişkin cesetlerin kokusuyla yaşamak zorunda bırakıldı.
Musul Belediyesinin datalarına nazaran, kelam konusu yakanın Eski Musul bölgesinde şu ana kadar 5 bin ceset enkaz altından çıkarıldı. Bu cesetlerin 2 bin 700’ü sivillere geriye kalanı ise Iraklı güçlerce öldürülen DAEŞ mensupları ve onların ailelerine ilişkin.
Iraklılar, ayrıyeten DAEŞ ile uğraşta bilhassa batı yakasında kasıtlı bir formda zalimce davranıldığı, bu nedenle binlerce sivilin enkaz altında kaldığı görüşünde.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yayımlanan raporlara nazaran, batı yakasındaki Eski Musul’da 12 bin yerleşim ünitesi yıkıldı, 12 bin 500 konut da ziyan gördü.
ŞU ANA KADAR TAZMİNAT ÖDENMEDİ
Musul’un DAEŞ’ten geri alınmasının üzerinden 2 yıl geçmesine karşın Irak merkezi hükümeti, çatışmalar nedeniyle ziyan gören ailelere rastgele bir tazminat ödemedi.
Musul Valisi Mansur el-Marid, Bağdat idaresinin 2020’ye kadar savaş mağdurlarına gerekli tazminatın ödenmesi konusunda karar aldığını hatırlattı.
Tazminatların ödenmemesi yahut savaştan ziyan görenlere mali yardımın yapılmaması, kentteki en büyük sorunu teşkil ediyor. Yine imar, hizmet ve tazminat ödemelerinin yokluğu nedeniyle batı yakası sakinleri konutlarını satarak, öbür bölgelere yahut doğu yakasına göç etmek zorunda kalıyor.
MUSUL’DA DEMOGRAFİK YAPININ DEĞİŞTİRİLDİĞİ İDDİASI
Kentin bilhassa batı yakasında yine imarın olmaması, ömür için gerekli temel hizmetlerin sunulmaması, yakanın asıl sakinlerini meskenlerini satıp göç etmeye zorluyor.
Musullular, konutlarının meçhul şahıslar tarafından alındığını, bir günde 30 konutun satıldığını tabir ediyor. Kent sakinlerinin savına nazaran, bu meçhul bireyler savaştan büyük ziyan gören kent sakinlerinin içine düştüğü durumdan faydalanma gayretinde.
Doğduğu mahallenin büsbütün yıkılması ve rastgele bir temel hizmetin olmaması nedeniyle konutunu terk etmek zorunda kalan batı yakası sakini 62 yaşındaki Musenna el-Hamdani, “Meçhul bireyler tarafından eski bölgede büyük bir alan üzerindeki yıkık harabe konutlar satın alınıyor.” dedi.
Irak’taki Sünni Vakfı da evvel yaptığı açıklamada Eski Musul Bölgesi’nin demografisinin değiştirilmesi tarafında ağır uğraşların olduğunu bildirmişti.
Iraklılar, Sünnilere ilişkin konut ve dükkanların Şii Vakfı tarafından satın alındığını sıklıkla lisana getiriyor lakin bu tezler kelam konusu vakıf tarafından yalanlanıyor.
HAVADA KALAN VAATLER
Iraklı yetkililer yalnızca Musul değil ülkede çatışmalar nedeniyle büyük yıkımların meydana geldiği Salahaddin ve Enbar vilayetlerinde de yine imarın başlayacağını ve bu tarafta hazırlıkların olduğunu yaklaşık 2 yıldır lisana getiriyor.
Ancak Irak’ın sahip olduğu bütçe ile yıkımın büyüklüğü birbiriyle örtüşmüyor. Musul İlçe Merkezi Kaymakamı Zahir el-Araci, “Kent merkezinin yine inşası için gerekli olan bütçe 60 ila 80 milyar dolar ortasındadır.” dedi.
Araci, vaatlerin yerine getirilmeme nedenini şöyle açıkladı:
“Gelen bütçe, yıkımın onarılması için kâfi değil. Kullanılamaz hale gelen 5 stratejik köprümüz, sıhhat dalı ve temel altyapı hala yıkık bir vaziyette. Musul’da dışarıdan gelen ziyaretçileri ağırladık. Kentin harabeye dönüştüğü noktasında birebir görüşteydik. Fakat bu durum rastgele bir yardımla sonuçlanmadı. Yalnızca vaatler aldık. Kuveyt’teki konferansta verilen bir kelam bile şu ana kadar yerine getirilmedi.”
“MUSUL’DA TEKRAR İMAR KONFERANSI DÜZENLENSİN”
Eski Musul Milletvekili Muhammed Nuri el-Abid, çıkan çatışmalar nedeniyle Musul vilayetinde yaklaşık 120 bin konutun ya büsbütün ya da kısmen yıkıldığı bilgisini verdi. Abid, bilhassa Eski Musul Bölgesi’ndeki yerleşim ünitelerinin büsbütün yıkıldığını söyledi.
Musul’da tekrar milletlerarası bir imar konferansının düzenlenmesi davetinde bulunan Abid, böylelikle dünyanın yıkımın büyüklüğünü kendi gözleriyle görebileceğini belirtti.
300 BİN MUSULLU EVSİZ
Norveç Mülteci Kurulu Basın Sorumlusu Helen Baker’e nazaran Musullu 300 bin kişi hala iç göçmen statüsünde ve bölgelerine dönmeleri halinde barınacakları bir meskenleri yok.
Baker, Musul’da yine imarın olmaması nedeniyle yüz binlerce iç göçmenin yıllarca çadır kamplarda yaşamak zorunda kalabileceği ihtarında bulundu.