11. Kalkınma Planı’nın hazırlanmasına öncülük eden TC Strateji ve Bütçe Lideri Naci Ağbal, 2020 yılı yatırım programı ve 2023’e kadar iktisatta izlenecek yolu Dünya Gazetesi’ne anlattı.
Ağbal, “Planın birinci özelliği büyümenin temel taşları olarak hukukun üstünlüğü, güçlü bir demokrasi ile temel hak ve hürriyetleri belirlemiş olması” dedi.
Planın ikinci özelliğinin rekabetçi üretim ve verimliliği merkeze alması olduğuna dikkat çeken Ağbal, “Yeni bir büyüme kıssası üretmek için yeni global koşullarda rekabetçilik ölçütleri bakımından üst sıralara çıkmamız lazım. Rekabetçilikte çok güzel durumda değiliz ancak çok güzel bir potansiyelimiz var. Nasıl Dünya Bankası iş yapma kolaylığında üst sıralara çıkmaya başladıysak, rekabetçilikte de bunu yapacağız” diye konuştu.
Ağbal, “Son olarak da imalat endüstrinin toplam katma kıymetteki hissesinin artırılması diyebiliriz. Fakat dünyanın en âlâ planını da yapsanız, işin temel sıkıntı tarafı bunun uygulamaya konmasıdır. Bizim ülke olarak bu bahiste birlikte çalışmamız gerekiyor” dedi. Büyümeyi belirleyen 3 ana unsur olduğuna dikkat çeken Ağbal, “Bunlar sermaye stoku, insan kaynağı ve toplam faktör verimliliği” diyerek, şunları kaydetti:
“Son periyotta pek çok ülkenin büyüme performansında verimlilik artışının ön planda olduğunu görüyoruz.Türkiye de bu ülkelerden biri. Hem verimlilik artışı yakaladık, hem de sermaye stokumuzu güçlendirdik. Lakin toplam faktör verimliliğinin büyümeye katkısı istediğimiz seviyede olmadı. Önümüzdeki yıllarda buna tartı vereceğiz. Ar-Ge’nin GSYİH’deki hissesini iki katına çıkaracağız ve şu anda 150 bin olan tam vakitli Ar-Ge işçi sayısını 300 bine çıkaracağız. Ar-Ge’de özel bölümün hissesini da artıracağız. Rekabetçilik ve verimlilik alanında planı hayata geçirdiğimizde sürdürülebilir büyümeyi yakalarız. Öteki yandan toplam katma kıymet içinde imalat endüstrinin hissesini, endüstrinin içinde de yüksek teknolojili endüstrinin hissesini artıracağız.”
Naci Ağbal’ın sorularımıza cevapları şöyle:
HEDEFTE 6 KESİM VAR
Ar-Ge harcamalarını desteklemek için çok adım atıldı. Lakin gerçek manada bunun sonuçlarını göremedik. Siz ne düşünüyorsunuz?
Küresel kriz öncesinde AR-GE manasında devlet olarak büyük adımlar attık. Ar-Ge dayanaklarının bütçedeki hissesini iki katına çıkardık. TÜBİTAK aracılığıyla özel bölümü desteklemeyi amaçladık. 2003-2008 devrinde başarılı sonuçlar aldık. AR-GE’nin GSYİH’deki hissesi yüzde 0.5’lerden üst çıkmaya başladı. Biliyorsunuz Ar-Ge ve inovasyon kısa müddette meyvelerini toplayabileceğiniz alanlar değil. Bu ikisine daima ve artan oranlarda yatırım yapmanız gerekir. Kriz sonrasındaki devirde bu bahse daha fazla tartı verebilirdik. Önümüzdeki yıllarda gerek özel kesim gerek kamu senkronize bir formda bu bahse odaklanmalı.
İkinci olarak endüstrideki değişim ve dönüşüm tek başına AR-GE bütçesini artırmakla başarılamaz. Özel kesimin kabuğunu kırmak istiyorsak bunun direkt yabancı yatırımlarıyla (DYY) da desteklenmesi gerekiyor. Bakın evvelki devirlere kıyasla direkt yabancı yatırımlarda son derece olumlu bir devri geride bıraktık. 2002 yılına kadar 892 milyon dolar olan yıllık ortalama DYY girişi, 2003-2019 ortasında yıllık ortalama 12.7 milyar dolara ulaştı. Bu plan devri sonunda yıllık 23.8 milyar dolara ulaşmayı hedefliyoruz. İşte bunun için yatırım ortamının güzelleşmesinin yanında hukukun üstünlüğü, güçlü bir demokrasi, temel hak ve hürriyetlerde güçlenmemiz gerek. Sanayi ve Ticaret bakanlıkları ile çalışmalarımızı birleştirdik. Katma kıymet, istihdam, teknoloji, ihracat ve rekabetçilikte potansiyeli en yüksek olan dallara odaklandık. Kimya, ilaç, makine, otomotiv, elektronik ve raylı sistemleri gaye dallar olarak belirledik. Bunlara daha fazla kaynak ayıracağız.
PLAN AÇIKLANDIĞINDAN BU YANA ÇOK YANKI BULDU. PLANDAN BEKLENTİ NEDİR?
Planın hazırlandığı ve açıklandığı periyot, birçok alanda iktisatta meşakkatlerin yaşandığı bir periyottu. Aslında büyümenin aşağı geldiği, faizlerin ve enflasyonun üst gittiği, tüketici itimadının gerilediği bir ortamda bu türlü bir plan hazırlamak, olağan bir periyoda nazaran inandırıcılığı açısından daha sıkıntı. Ancak biz daima şuna inandık: bu plan ayaklara yere basmalı, içinde bulunduğumuz devrin gerçekliklerine uygun olmalı ve Türkiye’nin potansiyeline uygun olmalı. Lakin buradaki temel vurgu planın ortaya koyduğu maksatlar değil, bu gayelere nasıl ulaşacağımıza yönelik stratejilerde olmalı. Her şeyi desteklerseniz yanlış olur. O yüzden biz sektörel manada seçici olduk.
270 KM’LİK ÇİZGİ İLE OSB’LERİ DEMİRYOLUNA BAĞLAYACAĞIZ
Ulaştırma ve Altyapı ile Sanayi Bakanlıklarımız ile birlikte bütün organize sanayi bölgeleri ve üretim merkezlerinin ana ulaştırma yolları ile ilişkilerinin kurulması konusunu masaya yatırdık. Burada demiryolu ile yük nakliyatına özel bir vurgu yapıyoruz. Karayollarında bölünmüş yollar için gayemiz ağımızı 26 bin kilometreden 29 bin kilometreye çıkarmak. Lakin biz temel yükü Demiryolları ile yük nakliyatına vereceğiz. Orta irtibatların başlatılarak limanlara daha süratli ve ucuz halde malların taşınmasını sağlayacağız. Yaklaşık 270 kilometrelik bir irtibat yolu inşaatı gerçekleştirilecek.
TEŞVİKLERDE DÖNÜŞÜM
Türkiye’deki verimliliği en çok etkileyen bahislerden biri ölçek sorunu. Büyük ölçekli işletmelerimizin verimlilik seviyeleri Avrupa’daki benzerleri ile yakın seviyede. Fakat KOBİ’lerde tıpkı durum kelam konusu değil. Plan devrinde, mevzuat değişiklikleri ile ölçeğini büyüten firmalara bir grup kolaylaştırıcı düzenlemeler yapmak istiyoruz. Hem Kalkınma Bankası hem Eximbank sermayelerini 10’ar milyar TL’ye çıkarmayı planlıyoruz.
Özellikle de belirlediğimiz dallardaki firmaların yatırımlarını teşvik etmek için. Bu alanda direkt yabancı yatırımcılar için de farklı bir anlayış getirmek istiyoruz. Daha rekabetçi bir teşvik sistemine gereksinimimiz var. Yatırımcılara ya da ölçek büyütenlere gelin yatırım yapın size vergi teşviki verelim, sigorta takviyesi verelim diyebilirsiniz. Ancak yatırım yapıldıktan sonra verilen takviyeler eski cazibesini kaybediyor. Bizim yatırımdan evvel ya da yatırımla eş anlı olarak dayanak vermemiz gerekiyor. Mesela Sırbistan: “Yatırım yapın arsayı ben vereceğim, yatırım maliyetinin yarısını ben vereceğim” diyor. Türkiye’de 2016’da yürürlüğe giren Muhteşem Teşvik Sistemi de buna benzeri bir örnek oldu.
YATIRIM OMBUDSMANI ŞİKAYETLERİ 3 AYDA DEĞERLENDİRECEK
Yatırım ortamını uygunlaştırmak ismine yatırım ombudsmanlığını hayata geçireceğiz. Bugünkü durumda yatırımcı yönetim ile bir ihtilaf yaşıyorsa gidip idareyi dava ediyor. Lakin bu hem vakit hem maliyet açısından işi zorlaştırıyor. Hayata geçirmeyi planladığımız ombudsmanlık uygulamasında dava etmeden evvel meselenizi yatırım ombudsmanına götürebileceksiniz.
En geç 3 ay içinde şikâyetinizi kıymetlendirecek ve sizi haklı bulursa otomatik olarak yönetimin yaptığı süreci iptal edecek ve dava etme hakkı yönetime geçecek.
İLK 500 FİRMANIN 200’DEN FAZLASI HİÇ AR-GE YAPMIYOR
İSO 500 listesine bakınca, Türkiye’nin en büyük 500 firmasının 200’den fazlasının hiç Ar-Ge yapmadığını görüyoruz. Hiç AR-GE yapmadan en büyük listesine girebiliyor. Bu işte bir yanlışlık var. Sorumluluk hem firmalarda hem devlette. Firmalar açısından yeni yatırım için kredi kullanmak birinci akla gelen seçenek oluyor. Halbuki firmalar daha karlı çalışmalı ve artan karı yatırıma ve AR-GE’ye dönüştürmeyi devlet teşvik etmeli.
YATIRIMLARA YÖNELİK ÇERÇEVE KANUN
Önem verdiğimiz bir mevzu da Genel Yatırımlar Kanunu. Bu kanunun çalışmalarına başladık. Bu, özel dal yatırımlarını her manada düzenleyen genel bir çerçeve kanunu olacak. Yatırımcıyı koruyan genel kararları, yönetimin yetki ve sorumluluklarını bu kanun içinde belirleyeceğiz. Yatırım ajansının misyon ve yetkilerini geliştireceğiz. Yaşanan sıkıntılardan biri, yatırım kararı alındıktan sonra mevzuat değişikliği sebebiyle beklenmeyen maliyetlerin çıkması. Devlet tarafından rastgele bir kamusal mali yükümlülük getiriliyor ya da artırılıyorsa, yatırım kararını bu tarihten evvel alanlar için bu uygulanmamalı.
Şöyle bir kuralı hayata geçirmemiz gerekiyor: bu maliyet artışları yeni yapılacak yatırımlar için geçerli olmalı. Natürel bu şimdi çalışma basamağında. Bizim de kendi içimizde tartışmamız gerekiyor. Zira bunu her alanda uygulamak mümkün değil. Örneğin KDV de bu mümkün değil. Lakin birtakım vergi ve harçlarda yapılabilir. Bunu 2020’de bitirebiliriz. YASED ile çalıştık. TOBB, TÜSİAD ve MÜSİAD ile görüştük. Ombudsmanlığı Adalet Bakanlığı ile çalıştık. Elimizde aşikâr bir taslak var. Artık bunu zenginleştirmemiz gerekiyor. 2023 amaçlarına ulaşmak için bu kanunun kesinlikle çıkması gerekiyor. Bu, Türkiye’nin yatırım algısını son derece olumlu etkileyecektir.
YATIRIM SEFERBERLİĞİNE GİRMELİYİZ
Yatırım ortamında gerekli dönüşümü sağlayabilirsek, endüstrinin katma kıymetteki hissesini artırmayı başarabilirsek cari açık sorunu da büyük ölçüde hafiflemiş olacak. Bu işin bir boyutu.Başka bir boyutu da önümüzdeki periyot büyüme amaçlarımız. Geçtiğimiz günlerde yabancı yatırımcılarla yaptığımız bir toplantıda da cari açık konusu gündeme geldi. Onlara söylediğim şey şu: Geçmiş devir büyüme eğrisine ve şimdiki amaçlarımıza bakarsanız daha mutedil bir büyüme periyoduna gireceğimizi görürsünüz. 2009 krizini hatırlarsanız yüzde 4.7 küçülmeden sonra 2010-2011 devrinde yüzde 9 civarında bir büyüme yakaladık. Lakin artık, 2020 ve sonrasında eskisi üzere süratli bir büyüme gayemiz yok. Zira bu ithalatı da kışkırtıyor. Artık önümüzdeki yıllarda ithalatta bir sıçrama beklemiyoruz.
Eğer önümüzdeki periyotta öngörmediğimiz bir iç talep patlaması olmazsa önümüzdeki yıllardaki ithalat artışının da ölçülü gitmesi gerekir.
Zaten biz gelecek yıllarda ithalat artışının bilhassa yatırım malları kaynaklı olacağını düşünüyoruz. Türkiye olarak gerçek bir yatırım seferberliğine girmemiz gerekiyor. O denli bir ortam oluşmalı ki; yerli ve yabancı tüm taraflar büyük bir istekle cebindeki parayı çıkarsın, kredi kullansın ve yatırım yapsın. Nasıl geçtiğimiz gün Cumhurbaşkanımız öncülüğünde 11 milyon fidan dikimi kampanyası yapıldı ise bir benzerinin yeni yatırımlar için de seferberlik başlatmamız lazım.