Birleşmiş Milletler (BM) Genel Heyeti, Aralık 2015’te 5 Kasım’ı “Dünya Tsunami Farkındalık Günü” olarak kabul etti.
BM datalarına nazaran, son 100 yılda 58 tsunami 260 bine yakın insanın canına kastetti.
Diğer tabiat olaylarının ortasında can ve mal kaybı olarak en üst sırada yer alan tsunami, ender meydana gelse de öncesinde yaşanan sarsıntıyla hala doğal afetlerin en ölümcülü olarak biliniyor.
TSU-NAMİ
Tsunamilerin dünya üzerinde en çok anıldığı ülkelerden biri olan Doğu Asya’daki ada ülkesi Japonya.
“Liman” manasında “tsu” ile “dalga” manasında “nami” heceleriyle Japonca “tsu-nami” sözü literatürde kullanılıyor.
Seri ve dev dalgalar olarak insan hafızasına kazınan tsunamiler, ekseriyetle okyanuslarda meydana gelen sarsıntılarla irtibatlı.
Deprem sonrası su kütlesinin yer değiştirerek okyanus yüzeyinde dik hareketiyle oluşan tsunamiler, volkanik patlama, deniz altı heyelanı, kıyı kayalıklarının düşmesiyle de meydana gelebiliyor.
Su duvarlarını andıran tsunamiler, yüzlerce kilometre süratle denizin kara kıyılarını döverek saatlerce tehlike oluşturabiliyor.
Alçak birinci dalganın, şimdi kıyıda hafif seller oluşturarak denize hakikat çekilmesinin akabinde deniz tabanının görünmesiyle evvel büyük tehlikenin farkına varılmıyor. Lakin tabandan şiddetlenerek oluşan, daha yüksek sonraki dalgaların kıyıdan taşınan enkazla birleşip tekraren kıyı şeridini vurması, ağır hasar ve zayiatlara sebep oluyor.
EN YIKICI TSUNAMİLER
Aralık 2004’te Endonezya’da Sumatra kıyılarının 30 kilometre derinliğinde 9,1 büyüklüğünde meydana gelen zelzele, uzunluğu bin 300 kilometreye ve yüksekliği 50 metreye ulaşan tsunamiye sebep oldu.
Meubolah semtinin 5 kilometre içlerine kadar ilerleyen dalgaların 14 ülkede 230 bin insanın vefatına ve 10 milyar dolarlık hasara sebep olduğu rapor edildi.
Mart 2011’de Pasifik Okyanusu’nun 29 kilometre derinliğinde ve 9 büyüklüğünde meydana gelen zelzele, Doğu Japonya kıyılarında 10 metre yüksekliğindeki tsunamiyi harekete geçirdi.
Saatte 800 kilometre süratle yaklaşan dev dalga duvarları Toohoku’da 16 binden fazla insanın canına mal olurken, 450 binden fazla insanın da sığınaklara kaçmasına sebep oldu.
Şiddetli sarsıntı, Fukuşima Daiçi nükleer santralinin radyoaktif buhar sızdırmasını engelleyemedi. Toplam hasarın 300 milyar dolara yaklaştığı da kestirim ediliyor.
19. YÜZYIL ÖNCESİ
1896’da Japonya’nın Sanriku kıyılarındaki 7,6’lık sarsıntı ve sonrasındaki 38 metrelik tsunami, 22 bin insanın hayatına mal oldu.
1883’te Endonezya’nın Krakatau volkanının patlamasıyla oluşan 37 metrelik tsunamide, toplam 40 bin insan hayatını kaybetti.
1868’de Şili’nin kuzeyinde 8,5’lik sarsıntı sonrası birkaç gün süren 21 metrelik tsunamide, 25 bin insan öldü.
Kayıtlar 1771, 1707, 1586 ve 1498’de Japonya’da ve 1755’te Portekiz’de on binlerce insanın canına mal olan tsunamilerin meydana geldiğini gösteriyor.
GÜNEYBATI ANADOLU
Türkiye’de tsunami tehlikesinin en fazla olduğu bölgeyi Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şükrü Ersoy güneybatı Anadolu olarak belirtiyor.
Geçen yıl katıldığı Kızılay’ın düzenlediği “Afet Riskleri” toplantısında konuşan Ersoy, Türkiye kıyılarında son 3 bin yılda 125’e yakın tsunaminin meydana geldiğini söylemişti.
Ersoy, bunlardan 25’ten fazlasının Marmara Denizi’nde olduğunu kaydederek, “Güneybatı Anadolu, tsunami açısından en tehlikeli. Burada Afrika kıtası Ege’nin altına dalıyor.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Rodos ile Girit’in yanında 4 bin metrelik Akdeniz’in en derin çukurları olduğunu kaydeden Ersoy, “Bu çukurlar tesadüf değil, bir kıtanın oburunun altına dalması sonucunda. Hasebiyle büyük tsunamiler yaratabilir. Gökova, 2017’de bunun küçük bir provasını yaptı.” sözlerini kullanmıştı.
Ersoy, şunları kaydetmişti:
“Marmara Denizi’nin içerisinde 3 tane çukur var. Hepsi de bin metreden derin, bin 200 metreye kadar ulaşıyor. Bunların ortasından fay geçiyor. Marmara’da tsunami olup olmayacağı konusunda tartışmalar var. Kuzey Anadolu Fayı yanal bir hareket yapar, düşey bir hareket yapmaz. Münasebetiyle tsunami oluşturmayabilir fakat tsunami kaynağı o değil. 3 çukurun yamaçlarında katılaşmamış kalın çamurlar var. Şayet bu çamurları sarsıntı silkelerse ki, 6,5 büyüklüğünde sarsıntı bile silkeleyebilir, o takdirde denizaltı heyelanları dev tsunamiler bile oluşturabilir.”