UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Ulu Camii ve Darüşşifa başta olmak üzere Selçuklu medeniyetinden örneklerin yer Dikmen Travestileri aldığı açık hava müzesi durumundaki Divriği Türklerin Anadolu’daki birinci bina örneklerinden olmasıyla ön plana çıkıyor Divriği’ye hakim noktada bulunan ve bir kısmı restore edilen Divriği Kalesi içindeki Kale Mescidi de Eryaman Travestileri bunların başında yer alıyor Mengücekliler Devri’nde 1180 yılında Süleyman Şah oğlu Buyruk İshak tarafından yaptırılan cami uçurum kıyısındaki pozisyonu ve tıpkı devir yapılan başka örneklerinden ayrılan mimarisi ile dikkat çekiyor Esat Travestileri Kale Mescidi Türklerin Anadolu’yu fethinden sonra yapılan minberli cuma mescitlerinden onarılmayan özgün mimariye sahip en eski tek örneği olma özelliğini taşıyor Duvarları içte ve dışta kalın sıva ve derzlerle örülen Kızılay Travestileri caminin taç kapısı Anadolu taç kapılarının birincisi ve taş oyma sanatının gelişmesinde birinci örnek olarak biliniyor Yıllarca harabe durumunda kalan Kale Mescidi 2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce restore ettirildi Bugün izmir Travestileri ibadete kapalı olan cami yalnızca tarih meraklılarını konuk ediyor Caminin daha evvel var olan fakat yıkılan minaresi ise bugün bulunmuyor
‘FETİHTEN KISA MÜHLET SONRA YERLEŞME OLDUĞUNU GÖSTERİYOR’
Cami hakkında bilgiler veren Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Lideri Prof Dr Erdal Eser Divriği ilçesinin 1147 yılında Mengücekoğulları’nın Divriği kolu tarafından fethedildiğini belirterek Bu fetih sonrası bölgeye yapı inşa ederek yerleştiklerini bize gösteren birinci bilgi Divriği Kale Mescidi ya da İç Kale Mescidi olarak pahalandırmak daha doğrudur Fetihten kısa bir mühlet sonra Divriği’de iç kale içerisinde bu türlü bir yerleşmenin gerçekleştiğini bize göstermesi açısından epeyce kıymetlidir Yapı üzerinde ‘çiçekli kufi’ olarak tabir ettiğimiz bir yazı cinsiyle yazılmış bir inşa kitabesinde biz 1180 1181 tarihini öğreniyoruz Tıpkı kitabe verisinde devamında ustasının da Meraga’dan Bugün Azerbaycan sonları içindeki bir yerleşim yeri geldiğini Anadolu dışından geldiğini anlıyoruz Ayrıyeten Mengücekoğulları’nın da Anadolu dışından gelen sanatkarlardan faydalandığını gösteriyor olması açısından kıymetli Sanatkarın Meragalı olması tabi ki bu manada Divriği’nin bilhassa Anadolu dışıyla olan bağlarının göstergesi olması önemli dedi
‘ERKEN PERİYOT YAPILARININ ÖZELLİKLERİNİ YANSITIYOR’
Divriği Kale Mescidi’nin genel özellikleriyle bölgedeki erken devir yapılarının genel özelliklerini yansıttığını kaydeden Prof Dr Eser şunları söyledi
Malzeme ve teknik açıdan gelişmiş bir özellik yansıttığını söylemek pek mümkün değildir Bu gelişmişliği takviye sisteminde ve taç kapısında görmek mümkündür Taç kapısı kitabe nedeniyle ikinci evre sırasında eklendiği düşünülen ve biraz daha süslenmesi nedeniyle tuğla tesiri yaratan bir düzenlemeye sahiptir Bu da sanatkarın doğu ile olan bağı ve irtibatı nedeniyle olmalıdır Onarım öncesine kadar tıpkı taç kapıda bugün görmediğimiz maalesef birtakım çini modüller vardı Bir iki kesim görülebilir durumdaydı ama onarımdan sonra biz bu modülleri da yerinde olmadığını görüyoruz Yapının içerisinde bir mahfil katı var Bu mahfil katına çıkmak için de batısında merdivenle çıkılan pencere boyutlarında kapı var Bu mahfil çok değerli bir bilgiydi Onarım öncesi özgün 12’nci yüzyıl alçı kaplamaları da yapının içerisinde vardı Mahfili büyük ihtimalle sultan kullanıyor olmalı Sultan mahfili olarak kullanılıyordu Lakin vakit içinde mahfile ilişkin gerecin yapının yıkıldığını anlıyoruz Cami büyük bir ihtimalle ahşap materyalden yapılan bir mahfile sahipti
‘GÖZETLEME PENCERELERİ YAPILMIŞ’
Yapıyla ilgili öteki enteresan ayrıntının ise doğu cephesinin güney köşesinde yer alan 2 pencere olduğundan bahseden Prof Dr Eser Genelde mescitler kelam konusu olduğunda bizler 12’nci ve 13’üncü yüzyılda cepheye ait elimizde çok bilgi var Fakat iç kale de yer alan ve hareme yani sultana hizmet eden bir mescitte daha çok görsel hedeflerle daha doğrusu Çaltı Vadisini gözlemek ve izlemek emeliyle yapılmış 2 pencere kelam bahsidir Bu Divriği İç Kale Mescidini daha da özel bir hale sokuyor Bu manada Anadolu da bilinen 2 örnek kelam bahsidir Oburu de Ani’deki Manuçer Cami ismiyle bildiğimiz Şeddadoğulları devrinde tarihlendirilen 12’nci yüzyıl yapısındadır Onda da Arpa Çay’a bakan kısımdaki pencereleriyle daha seyir emelli bir düzenlemeye sahip görünür Tıpkı şey bizim Sivas bölgesindeki en erken yapılardan biri olan Divriği Kale Mescit’te özel bir durumdur diye konuştu
‘YERLEŞİMİ ÇOK BAŞARILI’
Caminin öbür özelliğinin ‘yastık’ olarak tabir edilen dayanak sistemi üzerinde kurulması olduğunu belirten Prof Dr Eser Bu taşıyıcı ögenin köşelerinde aslan başları işlenmiştir Cami içinde figüre rastlanıyor olması nedeniyle Divriği İç Kale Mescidi özellikli bir durum yansıtır Ayrıyeten taş bir platform üzerine inşa edilmiş olması taş platform üzerindeki birtakım aksilikleri gidermek için sanatkarın bilhassa doğu cephede kemerli bir sistem üzerine duvarı oturtmasıyla çözülmüş gözükmektedir Bu nedenle epeyce başarılı bir yerleştirim kelam konusudur dedi
İTALYAN GEZGİN’İN KALE MESCİDİ İLGİSİ
Kale Mescidi tarihi geçmişi ve özel pozisyonu ile ilçeye gelen turistlerin de dikkatini çekiyor Birçok ülkeyi dolaşan İtalyan gezgin Piergiorgio Devilli 36 de Kale Mescidi’ni ziyaret edenler ortasında yer aldı Birçok ülkenin akabinde Türkiye’ye geldiğini anlatan Devilli değerli kentlerin akabinde Divriği ilçesini de görmek istediğini belirterek hem Ulu Cami’yi hem de Kale Mescidi’ni çok beğendiğini lisana getirdi