Araştırmalar, yalnızlığın beyin hücrelerine güzel gelmediğini, beynin idrak ve algılama yetileriyle hafızayı olumsuz etkilediğini gösteriyor. Antalya’da düzenlenen Akademik Geriatri 2011 Kongresi Lideri Prof. Dr. Servet Arıoğul, yalnız olan insanlarda Alzheimer riskinin, yalnız olmayanlara nazaran daha fazla olduğunu söyledi. Hayat mühletinin artmasıyla Alzheimer görülme sıklığının da arttığını belirten Arıoğul, yalnızlığın beyin üzerindeki tesirini şöyle açıkladı:
“Yalnızlık depresyona yol açarsa, Alzheimer açısından değerli olur. Zira depresyon bellek işlevini sağlayan hücreleri öldürür. İnsanın tek başına olması, paylaşmaması, konuşmaması, hiçbir faaliyette bulunmaması ve içe dönük yaşaması, hudut hücreleri ortasındaki bağlantısı bozar. Arkadaş edinme, kahvehaneye, kulübe gitme, toplumsal hayatın içinde olma ve paylaşma hastalık riskini azaltır. Konuşma, sohbet etme ve içe dönük ömürden kurtulma nöronlar ortasındaki ilişkiyi artırır.”
Prof. Arıoğul, izole yaşayan, kendisini meskene kapatmış, toplumsal bağları olmayan yalnız insanlarda ve bilhassa yalnız yaşayan erkek yaşlılarda intihar oranlarının da daha yüksek olduğunu söyledi.
Alzheimer, beynin unutkanlığı önleyen merkezlerindeki nöron, yani hudut hücrelerinin kaybı ve beyin içinde amiloid unsur birikimiyle kendini gösteren bir hastalık. Günlük yaşamsal aktivitelerde azalma ve bilişsel yeteneklerde bozulma ile karakterize. Alois Alzheimer tarafından tanımlanan hastalık, demansın yani bunamanın en sık görülen tipi, en değerli belirtisi de unutkanlık.
HER UNUTKANLIK ALZHEİMER’A İŞARET Mİ?
Alzheimer’da unutkanlık yakın geçmişten başlayarak yaşanıyor, uzak geçmişi hatırlama ise hastalığın son evresine kadar kaybedilmiyor. Pekala, her unutkanlık Alzheimer belirtisi olabilir mi? Prof. Arıoğul, bu soruya, “Unutkanlığın derecesinden çok, biçimi değerlidir. Yani yemeğin ocakta ne kadar beklediği değil, kişinin yemek yaptığını unutması bir probleme işarettir. Anahtarın yahut ayakkabının buzdolabına konması patolojik bir durumdur. Unutkanlık bireyin şahsî hayatını bozuyorsa Alzheimer’dan şüphelenmek gerekir” cevabını verdi.
40 YAŞINDA BİLE ÇIKABİLİR
Özellikle ailesinde Alzheimer olan bireylerin, giderek artan unutkanlıkları varsa denetimden geçmelerini öneren Prof. Arıoğul, “Hastalık, genç ve orta yaşta ender görülüyor lakin genetik faktör varsa 40 yaşında bile görülebilir” dedi.
TARTIŞMA PROGRAMLARI İZLEYİN, SATRANÇ VE BRİÇ OYNAYIN
Hastalığın görülme oranı bayanlarda daha yüksek. Alzheimer’da değiştirilemeyen faktörler ileri yaş, genetik yapı ve cinsiyet. Değiştirilebilir faktörlere dikkat çeken Arıoğul, Alzheimer riskini en aza indirmede tesirli olabilecek teklifleri ise şöyle sıraladı:
“Depresyondan kaçının, varsa kesinlikle tedavi ettirin. Diyabet, hipertansiyon üzere damar yaşlandırıcı faktörlerden uzak durun. Baş travmalarına karşı dikkatli olun. Elektromanyetik alandan uzak durmak gerektiği de belirtiliyor. Zihinsel ve fizikî aktivite azlığı, yalnızlık, antisosyal ömür ve düşük eğitim seviyesi riski artırır. Zira eğitim seviyesi de tıpkı toplumsal bağlar üzere nöronlar ortasındaki ilişkiyi artırır. Televizyonda pasif izleyici değil de zihinsel olarak iştiraki sağlayacak tartışma programlarını izlemek, yeni yabancı lisan ve sözler öğrenmek, kitap ve gazete okumak zihni çalıştıran faaliyetlerdir. Ayrıyeten sudoku üzere bulmacalar, satranç ve briç üzere oyunlar da zihinsel faaliyetleri artırdığı için Alzheimer riskini azaltır.
ORTA YAŞTA ŞİŞMAN, İLERİ YAŞTA FAZLA ZAYIF OLMAYIN
Fiziksel aktiviteden kasıt ise meskene bağlı olmayıp haftada 3 sefer ve en az birer saat orta tempoda yürüyüş yapmaktır. Beslenmede doymamış yağları tercih etmek, haftada ortalama iki sefer balık yemek, Akdeniz tipi beslenmek, bol meyve-sebze tüketmek, sigara içmemek önerilerir. Araştırmalar, orta yaştan itibaren erkeklerde günde 2 küçük, bayanlarda ise bir küçük kadeh kırmızı şarabın hastalık riskini azalttığını gösteriyor. Kilo denetimi de değerli, zira araştırmalara nazaran, Alzheimer ile kilo ortasında; orta yaşta şişman olmamak, ileri yaşlarda ise çok zayıf olmamak biçiminde bir irtibat var.
ÇİNKO VE DEMİRİ GEREKSİZ YERE KULLANMAYIN
Bir de ABD’de yapılan bir araştırma, içme suyundaki alüminyum oranının yüksek olmasının da Alzheimer riskini artırdığını göstermiştir. Ayrıyeten çinko ve demir preparatlarının gereksiz yere kullanılmasından da kaçınılmalı.”
“Türkiye’de 250 bin Alzheimer hastası olduğu kestirim ediliyor. ABD’de bu sayı ortalama 4 milyon” diyen Arıoğul, Alzheimer belirtilerinin evrelere nazaran değiştiğini söyledi:
ÖNCE İSİMLERİ UNUTUR, SONRA ÇOCUĞUNU BİLE HATIRLAMAZ
“Erken evrede silik belirtiler görülür ve unutkanlık yakın geçmişe ilişkin öğeler içerir. İsimleri, çok düzgün bildiği bir telefon numarasını hatırlayamaz, konuşurken söz bulmakta zorlanır, kendisini tabir edemez. Unutkanlık nedeniyle toplumsal bağlardan uzaklaşır, şüphecilik başlar. Orta evrede isimleri daha fazla unutur, eşyasını kaybeder, adres bulmada zorlanır, soruları tekrarlar, görsel halüsinasyonlar başlar, eşini ve çocuklarını bile tanıyamaz. İleri evrede ise kendi bakımını yapamaz hale gelir, kış ortasında incecik elbiseler giyme, çorbayı çatalla içme, meskenin içinde anlamsız biçimde dolaşma üzere davranışlarda bulunur.”
ALZHEİMER TEŞHİSİNDE KÜÇÜK MENTAL TEST
Tanı için çeşitli testler yapılıyor. Küçük Mental test bunlardan biri. Testte, ‘Şu anda bulunduğunuz yer neresi, nerede yaşıyorsunuz’ üzere 30 soru soruluyor ve 30 puan olağan sayılıyor. Puan 24’ün altında ise kural olmamakla bir arada Alzheimer riskinin arttığı düşünülüyor. Teşhiste hasta kıssası, depresyon testi üzere usuller de kullanılıyor, kuvvetli kuşkularda ise MR yapılıyor.
PROF. ARIOĞUL: TÜRKİYE HUZUREVİ GERÇEĞİ İLE YÜZLEŞMELİ
Alzheimer tedavisinin ilaçla ve bakıma yönelik yapıldığını, Türkiye’de 20 bin huzurevi ve bakım merkezi olduğunu belirten Arıoğul’a nazaran bu sayı muhtaçlığı karşılayacak nitelikte değil: “Alzheimer tedavisinde yaşanan en değerli meselelerden biri de huzurevi ve bakım merkezlerinin yetersizliğidir. Türkiye, huzurevi gerçeği ile yüzleşmeli ve bu yerlerin sayısı artırılmalıdır. Hem sayının artması hem de bu merkezlerdeki kalitenin yükseltilmesi gerekiyor.”
DOÇ. CANKURTARAN: ‘YAŞLI DOSTU HASTANE’YE ÖDÜL
Kongre Sekreteri Doç. Dr. Mustafa Cankurtaran da Alzheimer tedavisinde kıymetli rol üstlenen ve dünyada yaygın olan ‘Yaşlı dostu hastane’ kavramının Türkiye’de de konuşulmaya başlandığını, Sıhhat Bakanlığı’nın bu türlü hastaneleri ödüllendirme üzere çalışmaları olduğunu söyledi. Hususla ilgili bir taslak hazırlandığını belirten Doç. Cankurtaran, “Bakanlığın yaşlı dostu hastanelerle ilgili çalışması Haziran ayındaki çalıştayda da konuşulacak” dedi.