Uzun yıllar İngilizce öğretmenliği yapan Çinli Liu Jiayu, geçirdiği beyin kanamasından sonra aniden yalnızca İngilizce konuşmaya başladı. Bayana yaşı sorulduğunda, “Ninety-four” (94) yanıtını verdi.
Beyin kanamasının akabinde hastaların kendi ana lisanını yabancı bir aksanla konuştuğu yahut ana lisanı yerine yabancı bir lisanı konuştuğu, buna emsal olaylara rastlamak mümkün. Örneğin en son 70 yıl evvel Galler’e giden 81 yaşındaki İngiliz Alun Morgan ansızın Galce konuşurken, birebir biçimde hayatında bir kez bile İsviçre’ye gitmemiş olan Almanya’nın Thüringen eyaletinden Sabine Kindschuh da İsviçre Almancası konuşmaya başlamış.
Dil ve konuşma terapisti Anja Lowit, bu bozuklukların çok yaygın olmadığını belirterek görülen hadiseleri iki kategoriye ayırıyor. Beyin kanamasından sonra bir kişi ana lisanı yerine yalnızca öteki bir lisanı konuşuyorsa bu durum “İki Lisanlı Konuşma Bozukluğu” olarak, lakin kendi ana lisanını yabancı biri üzere konuşuyorsa “Yabancı Aksan Sendromu” (FAS) olarak nitelendiriliyor.
Bu edinilmiş lisan bozuklukları (afazi) genelde beyin kanaması üzere beyne büyük hasar veren travmalar sonucu ortaya çıkabileceği üzere kolay bir baş travmasından da kaynaklanabiliyor. ABD’nin Atlanta kentinde 16 yaşındaki Rueben Nsemoh, 2016 yılında bir maç sırasında başına çarpan bir futbol topu yüzünden kısa müddet komalık olup, sonrasında yalnızca İspanyolca konuşmuştu. Lisan ve konuşma terapisti Lowit, ayrıyeten İngiliz bir bayanın şiddetli bir migren atağından sonra kulağa Fransızca gelen bir aksanla konuştuğunu anlatıyor.
DİLİNİZİ ÖBÜR BİR AKSANLA KONUŞSAYDINIZ…
Yabancı Aksan Sendromu her hastada farklı biçimlerde ortaya çıkan bir lisan ve konuşma bozukluğu. İngiliz bayanın olayına bakıldığında, aslında bayanın Fransız aksanıyla konuşmadığı, sırf söylem ve tonlama kusurları yaptığı için insanların onun aksanlı konuştuğunu zannettiği kaydediliyor. Lowit, muhakkak sözleri düzgün söyleyemeyen, vurgu, tonlama ve söylemde yanılgı yapan hastaların, etrafları tarafından yabancı aksanlı konuşuyormuş üzere algilanabildiğine dikkat çekiyor.
BİRDENBİRE ANA LİSAN YERİNE YABANCI DİL
Bazı hastalarda ise İki Lisanlı Konuşma Bozukluğu ortaya çıkıyor. Beyin ziyan görünce, beşerler genelde bildikleri her lisanı konuşabilmeye devam ediyor lakin bu yetenek lisandan lisana farklı ziyan görmüş olabiliyor. Lakin birtakım istisnai durumlarda ise hasta kendi ana lisanını konuşurken yabancı lisanını konuşamaz hale geliyor yahut tam aksisi, birinci evvel yabancı lisanını konuşurken kendi ana lisanına daha sonra kavuşuyor.
Hastaların, bir gün boyunca tek bir lisan konuşurken sonraki gün öteki bir lisanı konuştuğu ender olaylar da mevcut. Uzmanlar, yeniden de bir hastanın bildiği bir lisanı artık hiç konuşamamasının o lisanı anlamadığını göstermediğini hatırlatıyor.
Dil ve konuşma terapisti Anja Lowit, lisan ve beyin bağlantısını açıklamak için beynimizi her şeyin yerli yerinde dizilmiş bir giysi dolabına benzetiyor, nasıl gömlekler için başka bir kısım varsa, lisan için de başka bir yer olduğunu söylüyor. Evvelce hakim olan, ana ve yabancı lisanın beynin farklı kısımlarında olduğu görüşünün doğruyu yansıtmadığını belirten Lowit, gömleklerin renklerine nazaran düzenlendiğini ve her rengin bir lisan manasına geldiğini kaydediyor.
PAZARTESİ TÜRKÇE, SALI İNGİLİZCE KONUŞMAK
Klinik tabloları inceleyen araştırmacılar, bu hadiselerin beyin kanamasından sonra beynin eski işlevlerini yerine getirmesi için kâfi güç bulunmamasına bağlıyor. Beynin aldığı ihtara nazaran hastanın yalnızca bir lisanı konuşması daha kolay oluyor. Fakat hangi lisanı birinci evvel konuştuğu konusunda farklı teoriler mevcut.
Bir teoriye nazaran, iki lisan bilen birinin birinci evvel ana lisanını konuşması, hastanın bu lisanı bebekliğinden beri öğrenmesine dayanıyor.
Ancak zıt bir teori ise, hastaların yalnızca ikinci lisanlarını konuşmasının daha kolay olduğunu zira beyindeki bu bilginin ana lisana nazaran daha taze olmasına dayanıyor. Kimi hadiselerde ise hastaların bu lisan bozukluklarını tıpkı anda yaşadığına da rastlanabiliyor. Buna nazaran bir kişi, bir fotoğraf yahut bir anı sayesinde uyarılan beyin, hastayı haftanın bir günü yabancı lisan, sonraki gün ise ana lisanını konuşmaya yönlendiriyor.
HASTALAR TEKRAR GÜZELLEŞEBİLİR Mİ?
Birçok iki lisanlı konuşma bozukluğu hadisesinde hastanın iki lisanını de bir mühlet sonra tekrar konuşabildiği gözlemleniyor. Yaşa bağlı olarak beyin, geçirdiği kanamadan sonra meyyit hücrelerin misyonunu öteki kısımlara yükler ve bu bozuklukları onarmaya çalışır. Lisan ve konuşma terapisti Lowit, bu hastaların terapi görmesinin, düzgünleşme sürecinde en tesirli tahlil olduğunu kaydediyor.
Özellikle de ana lisanını düzgün konuşamayan hastalar kimlik buhranına girdiği için konuşma terapisinin yanında ruhsal bir tedaviye de muhtaçlık duyuluyor. Lowit, bu bozukluğa yanıt veren en güzel tedavi sisteminin hala araştırılmakta olduğunu lakin hadiseler ender olduğu için ilerlemenin güç olduğunu belirtiyor.
Yaşlılarda görülen lisan ve konuşma bozuklukları ise yalnızca beyin kanamasında değil, farklı bunama çeşitlerinde de ortaya çıkar. Her iki durumda da yanlış söylem, yanlışlı lisan bilgisi ve bir sözcüğü hatırlayamama üzere belirtiler görülse de beyin kanaması geçirenlerde ansızın ortaya çıkan bu lisan ve konuşma bozukluğunda vakit içinde ilerleme katedilebiliyor. Bunamaya bağlı lisan kaybının ise yavaşça kötüleştiğine dikkat çeken Lowit, her hâlükârda hastalara, bir yahut birkaç uzmanla görüşmelerini tavsiye ediyor.