‘Diyarbakır’ın kalbi’ olarak nitelendirilen tarihi Sur ilçesindeki Amida Höyük‘te yerleşimin 8 bin yıl evvel başladığı tespit edildi.
Hurri-Mitanniler, Urartular, Persler, Romalılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular ve Artukluların da ortalarında yer aldığı birçok medeniyete konut sahipliği yapan Amida Höyük’te, Kültür ve Turizm Bakanlığınca, Dicle Üniversitesi (DÜ) Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İrfan Yıldız başkanlığında yürütülen hafriyat çalışmalarının bu yılki kısmı tamamlandı.
Çalışma ve İş Kurumu Vilayet Müdürlüğü’nün işgücü katkısıyla yaklaşık 40 kişilik takımın misyon aldığı hafriyatta, evvelce höyükte milattan evvel 3-4 bin yıllarında başladığı bilinen yerleşimin daha eski olduğu belirlendi.
Prof. Dr. Yıldız, 1962 yılındaki birinci arkeolojik hafriyatta Artuklu hükümdarı Melik Salih Nasıreddin Mahmud (1200-1222) devrine ilişkin sarayın temelleri ile renkli taş ve cam küplerden oluşan mozaik süslemelerin ortaya çıkarıldığını söyledi.
Bölgenin askeri alanda yer alması ve mülkiyetinin belediyeye ilişkin olması münasebetiyle höyükte o tarihten bu yana hafriyat yapılamadığını belirten Yıldız, Kültür ve Turizm Bakanlığının kararıyla geçen yıl hafriyata tekrar başladıklarını söz etti.
Geçen yılki hafriyatta höyüğün içinden geçen bir su kanalı ve kanala ulaşan tünel tespit ettiklerini lisana getiren Yıldız, bu suyun, Artuklular devrinde ünlü İslam alimi El-Cezeri’nin yaptığı sistemle Artuklu sarayına çıkarıldığını anlattı.
Yıldız, sarayın eyvanında bulunan selsebil, havuz ve doğudaki hamam kalıntısı ile hafriyattan çıkan su künklerinin Artuklu sarayına su çıkarıldığının ispatı olduğuna işaret etti.
Artuklular devrinde bilim ve kültür merkezi olarak kullanılan sarayda El-Cezeri’nin yaklaşık 25 yıl kaldığını vurgulayan Yıldız, burada bugünkü otomasyon sistemleri, sibernetik ve robot biliminin öncü çalışmalarının gerçekleştirildiğini kaydetti.
“CAM VE TAŞ MOZAİK BÖLGEDEKİ TEK ÖRNEK”
Yıldız, bu yıl çalışmalarda divanhane ve kabul salonun bir kısmının ortaya çıkarıldığına dikkati çekerek, “Divanhaneyi, havuz, sebil ve mozaikli su kanalıyla ortaya çıkardık. Evliya Çelebi 1650’deki ziyaretine ait divanhanenin çok süslü olduğunu ve bunların yalnızca Mısır’daki Kayıtbay Medresesi’nde bulunduğunu belirtmiş. Buradaki cam ve taş mozaik, bölgedeki tek örnek” sözlerini kullandı.
“YERLEŞİM TARİHİ DAHA DA GERİYE GİDEBİLİR”
Sarayın üst katmanlarında Roma, Bizans, Mervani ve Artuklulardan kalma kalıntıların bulunduğunu belirten Yıldız, şöyle konuştu:
“Daha evvel burada yerleşimin milattan evvel 3-4 binde olduğu biliniyordu. Neolitik periyoda ilişkin ele geçen kalıntı ve seramiklerden, höyükte yerleşimin milattan evvel 6 bin yılından itibaren başladığını görüyoruz. Höyükte 8 bin yıl evvel yerleşimin başladığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Daha alt düzeylerde yapılacak hafriyatlarda yerleşim tarihi daha da geriye gidebilir.”
KANUNİ SURLA ÇEVİRMİŞ
Höyüğün de yer aldığı İçkale’yi çevreleyen surun Yasal Sultan Süleyman devrinde yapıldığını anlatan Yıldız, Yasal’ın Irak seferinden dönerken bir müddet Diyarbakır’da konakladığını söyledi.
Artuklu sarayını koruyan surların Roma devrinde inşa edildiğini tabir eden Yıldız, “1527’de Yasal’ın Diyarbakır’a gelişinde, onun buyruğuyla bugünkü İçkale’yi çevreleyen surlar inşa edilmiş. Yasal’ın surları yaptırması buraya verdiği ehemmiyetin göstergesidir” dedi.
Gelecek yıl yapacakları hafriyatta kabul salonunun tamamını gün yüzüne çıkaracaklarını bildiren Yıldız, çalışmalara katkı sunan Dicle Üniversitesi Rektörlüğüne teşekkür etti.