Londra’da yapılan NATO doruğunun sonuç bildirgesinde Çin birinci sefer “ittifak için muhtemel bir tehlike” olarak nitelendirildi. Kelam konusu metinde “Çin’in artan tesirinin ve izlediği memleketler arası siyasetin, hem baş edilmesi gereken bir durum hem de bir fırsat manasına geldiğinin farkındayız” tabirlerine yer verildi.
Ancak NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg Çin‘i, en azından şimdilik yeni rakip ve hatta bir düşman olarak nitelendirmek istemiyor. Londra’da yaptığı açıklamada, “NATO’nun Güney Çin Denizi’ne taarruz etmesinden kelam etmiyoruz. Lakin Çin’in bize yanlışsız yaklaştığını dikkate almamız lazım” diyen Stoltenberg, Çin’in klasik manada askeri silahlanma ile şu an için bir ilgisi olmayan, Arktika, Afrika ve Avrupa’daki faaliyetlerine vurgu yaptı.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Savunma Bakanı Mark Esper de, sonuç bildirgesindeki cümlenin, “Çin’in şu an için bir düşman olduğu manasına gelmediğini” lisana getirdi. Pekin’in NATO için stratejik bir misyon olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydeden Esper, şu uyarıyı yapmayı da ihmal etmedi: “Bazı şeylerin istediğimiz üzere gelişmemesi durumuna hazırlıklı olmalıyız”.
Peki Batı ittifakı neden telaşlı?
İşte NATO’nun Çin ile ilgili en fazla baş yorduğu sekiz husus:
SİLAHLANMA: Çin silahlanmaya ve ordusuna çok büyük bütçeler ayıran bir ülke. Ülke idaresi ordu envanterindeki silah sistemlerini ve deniz gücünü çağdaşlaştırıyor. NATO da buna karşılık, stratejik ve kıtalar ortası nükleer silahlar açısından üstünlüğünü koruyabilmek ismine kimi adımlar atmak istiyor. NATO’nun deniz gücü, bilhassa de ABD Pasifik donanmasının, en az Çin donanması düzeyinde olması amaçlanıyor. Çin, yıllık 160 milyar dolarlık savunma bütçesi ile, ABD’den sonra dünyanın askeri harcamalara en fazla kaynak ayıran ikinci ülkesi. ABD yıllık 630 milyar dolarlık savunma bütçesi ile bu alanda açık orta önde.
İŞ BİRLİĞİ: Çin silahlarının değerli bir kısmını NATO’nun rakibi Rusya’dan ediniyor. Çin firmaları da buna karşılık Rusya’ya acil gereksinimi olan makinelerle, doğal gaz ve petrol endüstrisi için gerekli olan alt yapı sistemlerini satıyor. 2014 yılında Kırım’ı ilhak ettiği için Batı ülkelerinin ambargo uyguladığı Moskova’nın bunları öteki bir ülkeden temin etme talihi yok. Doğu’nun en güçlü iki ülkesi ortasındaki bu iş birliği NATO’nun tedirginlikle izlediği bir durum.
“Bu stratejik iştirakin nasıl gelişeceği şimdi çok net değil fakat NATO kendini, Rusya ile Çin’in giderek daha fazla yakınlaşacağı bir senaryonun içinde bulabilir. Bu türlü bir durum ittifak içindeki dayanışma ve maliyet paylaşımı açısından ne manaya gelir?” Merkezi İtalya’nın başşehri Roma’da olan, NATO’ya bağlı bir tıp niyet kuruluşu olarak faaliyetlerini sürdüren NATO Defense College’in öğretim görevlilerinden Marc Ozawa bu soruyu gündeme getiriyor. Hollanda’nın Lahey kentindeki Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin bir tahliline nazaran Ruslar, Ukrayna’da uyguladıkları hibrit ve asimetrik savaş tekniğinin en azından bir kısmını, bu taktiği geliştirdiği söz edilen Çin ordusundan öğrendiler.
İLETİŞİM: ABD, telekomünikasyon altyapı sistemlerinin geliştirilmesi ile ilgili ihalelerden Çin şirketi Huawei’nin dışlanması konusunda ısrarcı. Amerikalılar, Çin devleti tarafından denetim edilen şirketin casusluk ve sabotaj faaliyetlerinde bulunabileceğinden telaş ediyor. Avrupalı NATO üyesi ülkeler ise, 5G ağının geliştirilmesi sürecinin daha başında Huawei’nin dışlanmasına karşı olmakla bir arada, genel güvenlik standartlarının Huawei tarafından uygulanmasını talep ediyor. NATO’nun vazifesi bu bağlamda, telekomünikasyon alanındaki Çin menşeli altyapı sistemlerinin mümkün risklerini düzgün kıymetlendirmek ve şayet bir siber taarruz olduğunda, bağlantının kesilmemesini sağlayacak yolları bulmak olacak. ABD bu hususta sert bir hal bekliyor fakat örneğin Almanya Başbakanı Angela Merkel, ABD’nin bu tavrından hoşnut değil. Merkel de Çin ile düzgün ekonomik bağların hem Almanya hem de öteki Avrupa devletleri için kıymetli olduğunu bir münasebet olarak öne sürüyor.
ALTYAPI: Çin, İpek Yolu Teşebbüsü ismi altında iş birliğine gittiği 16 doğu ve güneydoğu Avrupa ülkesine ucuz krediler veriyor ve onların alt yapı sistemlerini kuruyor. Bu ülkeler ortasında Avrupa Birliği ve NATO üyesi devletler de var. Bu iştirakten en fazla faydalanan ülkeler, NATO üyesi olmayan beş Batı Balkan devleti. Bu ülkelere Çin’den, 2016 ve 2017 yıllarında dokuz milyar euro aktı. Kısa müddet öncesine kadar Avrupa Birliği Komisyonu‘nun Genişlemeden Sorumlu Üyesi olarak misyon yapan Johannes Hahn, daha bu yılın başında yaptığı bir açıklamada, Batı’nın Rusya’nın tesirini abarttığını ve Çin’in tesirini küçümsediğini lisana getirmişti.
AFRİKA: Afrika’nin ham unsur bakımından varlıklı olan ülkelerinde aktif olan Çin, bu bölgelerdeki ülkelere ucuz krediler sağlayıp, kendi firmalarıyla buralarda yol ve demir yolu üzere altyapı yatırımlarında bulunuyor ve güç santralleri inşa ediyor. Kelam konusu yatırımlar, çoklukla ilgili ülkelerde Çin’e büyük bir borçlanmaya neden olduğundan Pekin’e olan bağımlılıkları artıyor. Avrupalılar kalkınmaya yönelik yatırımlarında, o ülkede düzgün bir idare ve mümkün olduğunca az yolsuzluk olduğuna dikkat ederken, Çin devleti yatırım yaparken bu üzere bahislerle pek ilgilenmiyor.
ARKTİKA: NATO’nun kaygılarından biri de Çin’in tesir alanının bu yolla yalnızca Afrika’da değil, dünyanın öbür ülkelerinde de büyüyeceği tarafında. Çin idaresi 2018 yılında, “Arktika Siyasetinin Beyaz Kitabı”nı yayınladı. Pekin, bu bölgeye bir sonu olmamasına karşın muhakkak alanlar üzerinde hak talebinde bulunuyor. Çin’in gayelerinden biri de, Arktika bölgesinde yapılacak kapsamlı yatırımlarla Çin şirketlerinin buradaki doğal zenginliklerden hisse almak ve faydalanmak.
BASRA KÖRFEZİ: Çin, Orta Doğu’da uzun yıllar boyunca izlediği az ya da çok tarafsızlık siyasetini bir mühlet evvel terk etti. Pekin’in tesiri, İpek Yolu, bir başka ismiyle Belt-and-Road teşebbüsü çerçevesindeki büyük yatırımlarla, bilhassa İpek Yolu’nun kavşak noktalarından İran’da giderek artıyor. NATO’nun Brüksel’deki merkezinde yapılan tahlillerde, ABD ile İran ortasındaki düşmanlığın dozu arttıkça ve bozulan nükleer muahede sonucunda İran’ın nükleer silahlar konusundaki sorumlulukları azaldıkça, oluşan boşluğu Çin’in doldurduğu söz ediliyor.
GÜNEY ÇİN DENİZİ: Güney Çin Denizi’nde bulunan ve ABD’nin bakış açısına nazaran, kendine müttefik olan başka Güneydoğu Asya ülkelerine ilişkin olan adalar üzerinde Çin hak talep ediyor. Pekin’in bölgedeki askeri provokasyonları günün birinde gerçek bir çatışmaya neden olabilir. Bu türlü bir durumda NATO direkt hususun içinde olmaz, lakin ittifakın en büyük ülkesi ABD olacaktır. Bu senaryoda NATO müttefiklerinin takviyesine gerek duyulabilir mi?
NATO’ya üye 29 ülke, ekonomik çıkarlarını ilgilendiren kimi ihtilaflı alanlarda yalnızca Çin’e karşı değil, birbirleri ile de gayret edebiliyor. Örneğin ABD Lideri Donald Trump’un fitilini yaktığı ticaret savaşları ateşi NATO’nun kapısında kalmıyor. Amerikan gümrük vergilerine takılan tek ülke Çin değil, birebir vakitte Almanya, Fransa ve başkaları. Bu durum da bir öbür seviyede Avrupalılarla Çin’i, NATO’nun öncü gücü ABD’ye karşı yakınlaştırabilir.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, açık bir lisanla Rusya ve Çin’in klasik rakipler olarak değerlendirilmesini sorguladı. Macron, NATO’nun daha çok terörizmle çabaya ağırlaşması gerektiğini savunuyor. Bu yüzden, bir fikir kuruluşu olan Carnegie Europe’tan Tomas Valasek’e nazaran NATO’nun müşterek bir Çin siyaseti üzerinde mutabakatı hayli vakit alabilir. Ayrıyeten Valasek, Çin’in uzun vadede “Rusya’dan daha büyük bir sorun olacağını fakat bu sorunun çok daha yavaş büyüyeceğini” düşünüyor.