Memleketler arası İstanbul Sessiz Sinema Günleri, sinemanın birinci periyoduna adanmış Türkiye’deki birinci ve tek sinema şenliği olarak altıncı yılında 4–8 Aralık tarihlerinde gerçekleşiyor. Akbank Sanat Merkezi, Institut français, Kadıköy Sineması ve Bina yerlerinde seyirciyle buluşacak şenliğin ana teması bu yıl ‘Bilinmeyen’ olarak belirlendi.
NTV Radyo ve ntv.com.tr’nin basın sponsoru olduğu şenlik ‘Bilinmeyen’ temasıyla, hem sinemanın birinci devrine dair bilinmeyenleri hem de o devrin insanlık tarihi için bilinmeyen mevzularını mercek altına alıyor. Her yıl olduğu üzere tüm sinemalar en son restore edilmiş haliyle gösterilirken tıpkı anda canlı müzik eşlik ediyor. Yerli ve yabancı müzisyenlerin olduğu programda bu yıl, 2018’deki Berlin Sinema Festivali’nde kırkıncı sanat yılını kutlayan Günter Buchwald öne çıkıyor. Şenliğin konukları ortasında ise yurt dışındaki sinema arşiv ve enstitülerin üst seviye yetkilileri bulunuyor.
Festivalin bu yılki teması olan “bilinmeyen” iki farklı eksende ilerliyor. Şenlik, insanoğlunun aya ayak basışının ellinci yıldönümünde, bilinmeyene duyduğu merakın birinci örneklerine odaklanıyor. Sinema, birinci ortaya çıkışından itibaren bilhassa de bilinmeyen dünyaları hayal etmek ve resmetmek için çok tesirli bir araçtı. İlerleyen periyotlarda bilim kurgu ismiyle kurumsallaşacak olan cinsin birinci denemeleri ve örnekleri şenlik programında yer alıyor. İkinci bir eksende şenlik, daha deneysel bir bakışla soyut örneklerden hareketle algının bilinmeyenlerine odaklanıyor.
SİNEMA SANATININ BİRİNCİ ÖRNEĞİ: AYA YOLCULUK
Festival bu yıl, sinema tarihinde yaptığı keşifler, gerçekleştirdiği sinema onarımları ve keyifli şovlarıyla dünya çapında tanınan Lobster Film’in kurucusu ve yöneticisi Serge Bromberg’i Institut français de Turquie’nin dayanağıyla ağırlıyor. Sinemanın kurmaca yanını keşfeden ve bu manada birinci örneği olarak anılan Georges Méliès’in Aya Seyahat (Le Voyage Dans La Lune, 1902) sineması renkli versiyonu ve Bromberg’in sunumuyla gösteriliyor. Bu sunum, Bromberg’in kayıp klasikleri ve sinemanın bilinmezlerini dehlizlerden, tavanaralarından, bit pazarlarından çıkarıp bulduğu ve “Yangından Kurtarılan: Yepisyeni ve Şaşırtan Keşiflere Yolculuk” isimli gösterisinin yalnızca bir modülü.
Ayrıca, bu yılki güldürü kısmımızda Bromberg, Laurel & Hardy ve Harold Lloyd üzere ülkemizde de çok sevilen güldürü sinemalarından bir seçki sunuyor. Sherlock Holmes’in muharriri Arthur Conan Doyle’in 1912’de yayınlanan tıpkı isimli bilim-kurgu romanından uyarlanan Kayıp Dünya (Lost World, 1925) da programda yer alıyor.
FESTİVALİN GALASI İÇİN ALMAN DIŞAVURUMCU SİNEMASI’NDAN BİR ÖRNEK
Festival açılışını bu yıl, Goethe-Institut Istanbul dayanağıyla Alman dışavurumculuğunun kıymetli isimlerinden Ewald Andre Dupont’un Kadim Kanun (Das Alte Gesetz, 1923) sinemasıyla yapıyor. Şenliğin evvelki yıllarından Varyete sinemasıyla tanınan Dupont’un bu sineması, tiyatrocu olmak için taşradaki tutucu ailesini terk eden genç bir adamın çarpıcı öyküsünü anlatıyor. 2017 yılında farklı kaynaklardan derlenen malzemeyle dijital onarımı ve Berlinale 2018’de dünya prömiyeri yapılan bu versiyon Türkiye’de birinci defa gösteriliyor.
Polonya sinemasının öncülerinden Aleksander Hertz’in direktörlüğünü yaptığı Geleceği Olmayanlar (Ludzie Bez Jutra, 1919) Polonya Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu takviyesiyle programda yer alıyor. Sinema, Rus bir asker ile Varşovalı genç bir aktrisin yasak aşkını perdeye taşıyor. Her iki ülkede de ses getiren, gerçek bir yasak aşk hikayesine dayanan sinema, gerçek hayattaki bireylerin itirazları üzerine birçok sefer değiştirilmek zorunda kalmış. Ayrıyeten Polonya tarihinden kısa imajlar de programa çeşit katıyor.
Festival bu yıl birinci defa Macar Sineması’nın en kıymetli üretimlerini Macar Kültür Merkezi’nin takviyesiyle seyirciye sunuyor. Sinemanın klasikleri ortasında yer alan Kazablanka’nın direktörü Michael Kurtiz’in (gerçek ismi Mihály Kertész) Hollywood’a gelmeden evvel memleketi Macaristan’da çektiği 48 sinemadan maalesef çok azı günümüze ulaştı. Bunlardan biri, yakın vakitte keşfedilen İstenmeyen Bayan (A Tolonc, 1914) programda öne çıkıyor.
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDAN İMAJLAR VE TAMİLLA
Festivalin birinci yılından itibaren itinayla hazırlanan ve dünyanın farklı arşivlerinden derlenen Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasından manzaralar kısmı bu yıl da uzun ve kısa metraj sinemalardan oluşuyor.
Bu kısımda yer alan uzun metraj Macar sineması Denizcinin Hazinesi (Az Aranyember, 1918) Tuna Nehri’ndeki bir gemide çalışan yetenekli ve mert denizci Timar’ın hikayesini anlatıyor.
Bu yılki programda ayrıyeten Library of Congress arşivinde bulunan eski Istanbul imajlarının yanısıra yaklaşık yüz yıl evvel Robert Kolej / Boğaziçi Üniversitesi yerleşkesinde çekilmiş manzaralar de dünyada birinci defa seyirciyle buluşuyor. Macaristan’daki arşivde bulunan kısa haber sinemalarında ise Gül Baba Türbesi’nin yanısıra, 1924’den itibaren Budapeşte Başkonsolosluğu vazifesini üstlenmiş Hüsrev Gerede’yi de içeren imajlar dikkat çekiyor.
Ayrıca şenlikte, Türkiye’nin tiyatro ve sinema alanındaki öncüsü Muhsin Ertuğrul’un kayıp olduğu sanılan 1927 üretimi sineması “Tamilla” birinci defa İstanbullu seyirciyle buluşuyor. Sinema o periyotta Fransız sömürgesi olan Cezayir’de ailesi tarafından başlık parası karşılığı küçük yaşta evlendirilen bir Berberi bayanın öyküsünü husus alıyor.
AVANGARD VE DENEYSEL SİNEMANIN “BİLİNMEYEN”LERİ FESTİVALDE
Fransız Sineması’nın birinci periyodundan bilinmeyen sinemalar Kadıköy Belediyesi Sinematek/Sinema Evi’nin takviyesiyle şenlikte. Rene Clair’in Hayali Seyahat (Le Voyage Imaginaire, 1926) sineması, dadaist direktörün mizahlı lisanıyla süprizlerle dolu bir aşk öyküsünü anlatıyor.
Türkiye’de neredeyse hiç bilinmeyen çok taraflı Alman bayan sanatçı Ella Bergmann-Michel’in kısa sinemalarından bir seçki bu kısımda öne çıkıyor. Bergmann-Michel, Weimar’ın en çalkantılı devrinde 1931 ile 1933 yılları ortasında, eline bir kamera alıp sokağa iniyor. Bu periyotta çektiği deneysel belgeseller, yalnızca o periyodun gündelik yaşantısının bir kaydını tutmakla kalmıyor, birebir vakitte sinemanın politik bir aksiyon olarak gücüne vurgu yapıyor.
Bu kısımdaki öteki seçki ise, Dada akımının kurucularından Hans Richter’in kısa sinemalarından oluşuyor. Richter, sinemayı öbür tüm sanatlardan ayıran öğenin kurgu olduğuna inanıyordu. Kurgu sayesinde paramparça edilen mana dünyası, sinema sanatını Dadaist estetik anlayışına yaklaştırıyordu. Bu prensiplere dayanan Richter’in sinemaları, dadaist sanatın sinema alanındaki en çarpıcı ifadesi…
Bolex Kameraları’nın Mucidi Jacques Bolsey’in Torunu, Alyssa Bolsey, Şenliğin Konuğu!
1920’lerde Jacques Bolsey isminde bir göçmenin buluşu olan, ikonik Bolex kamerasının erken periyot sinema sanayisindeki tesirine odaklanan belgesel, “Bolex’e Takılanlar (Beyond The Bolex, 2018)”, Bolsey’in torunu direktör Alyssa Bolsey, İsviçre Başkonsolosluğu’nun dayanağıyla festivalde! Bolex’e Takılanlar Jacques Bolsey’nin maceralı öyküsünü ve harikulade buluşundan doksan yıl sonra bile onlarca kuşak sinemacı üzerindeki derin tesirini keşfe çıkıyor.
FİLMLERE ADANMIŞ MÜZİKLER
Festivalde, her yıl olduğu üzere bu yıl da yerli ve yabancı birçok müzisyen sinemalara canlı olarak eşlik ediyor. Şenliğin onur konuğu, 2018 yılında Berlinale’de 40. sanat yılını kutlayan çok taraflı müzisyen Günter Buchwald! Şenliğin açılış gösterimi için ABD’den gelen ikili Donald Sosin ve Alicia Svigals şenlik seyircilerine görsel ve işitsel bir şölen sunuyor. ‘Aegean dream and bass’ olarak isimlendirdikleri üslupta klâsik Yunan çalgılarıyla elektronik tınıları bir ortaya getiren Alcalica şenlik için özel bir performans gerçekleştiriyor. Ülkemizin değerli piyano virtüözlerinden Ayşe Tütüncü bu sene Miray Eslek ile sahne alıyor. Orhan Deniz ve Onur Başkurt; Eda Er ve Simon Sieger ikilisi de deneysel sinemalara kendilerine has müzikleriyle eşlik ediyor. Sessiz sinema topluluğunun yeni keşfi Hollandalı genç müzisyen Daan van den Hurk, Hollanda Büyükelçiliği takviyesiyle, sessiz sinemaya müzik yapmanın incelikleri üzerine bir masterclass düzenliyor. Sinema restoratörü Serge Bromberg de kendine has üslubu ve piyanosuyla sinemalara eşlik ediyor.
SESSİZ SİNEMA İLE MEDİTASYON
Geçen yıllarda olduğu üzere bu yıl da Canan Balan öncülüğünde ‘Sessiz Sinema ve Meditasyon’ aktifliği düzenleniyor. Seyirciye sesli sinemalardan farklı bir tecrübe imkânı sunan “sessiz” sinema meditasyonu bizleri şuurlu bir dalgınlığa ve sinemalara eşlik eden müzikle imgelerin akışına kapılmaya davet ediyor.
ALANINDA UZMAN İSİMLER FESTİVALDE
Festival her yıl olduğu üzere bu yıl da milletlerarası çapta değere sahip birçok ismi konuk ediyor. Şenliğin tıpkı vakitte kurumsal ortağı EYE Filmmuseum’un Sessiz Sinema Küratörü Elif Rongen-Kaynakçı, Fransa’nın esaslı kurumu Cinémathèque Française’den Emilie Cauquy ve Samantha Leroy, Polonya sinemateği FINA’nın yöneticisi Dariusz Wieromiejczyk ve müdürü Anna Sienkiewicz-Rogowska ve küratörü Iga Harasimowicz, Almanya’dan bağımsız küratör Madeleine Bernstorff, Pordenone Sessiz Sinema Günleri yöneticisi Jay Weissberg, Macar Ulusal Sinema Arşivi Yöneticisi György Raduly, Danimarka Sinema Enstitüsü küratörü Thomas Christensen, sessiz sinema restoratörü Annike Kross bu isimler ortasında. Konuklar sinemalardan evvel gerçekleştirecekleri sunumlarla, sinemaların onarım süreçlerine ve tarihi değerlerine dair bilgi veriyor.