Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde hizmet verecek olan ve 2012 yılında Erzurum’daki 3170 rakımlı Konaklı Karakaya Zirveleri’nde üretimine başlanan DAG’ın tamamlanmasına yönelik çalışmalar devam ediyor.
Türkiye’nin 2023 vizyon projelerinden olmasının yanı sıra Avrupa’nın ikinci büyük, Türkiye’nin ise en büyük çaplı ve birinci kırmızı ötesi teleskobuna sahip olacak gözlemevinde kelam konusu teleskobun konulacağı kubbenin modülleri İtalya’da yapıldı.
Bu modüllerin büyük kısmı Erzurum’a getirilerek İtalyan mühendislerce gözlemevinde monte edilmeye başlandı.
Parçaların yerleştirme ve sabitlenme süreci süren kubbe kısmındaki çalışmaların hava kaidelerine nazaran önümüzdeki ağustos ayı içerisinde bitirilmesi planlanıyor.
Bilim insanlarının merakla beklediği projelerden olan ve 2020 yılında hizmete girmesi beklenen DAG’da orta ve alçak tansiyon, radyolink, fiber sınır, su depoları ve görevlilerin barınacağı yerlerin inşası da tamamlandı
ATASAM Müdürü ve DAG Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Cahit Yeşilyaprak, İtalya’dan getirilen kubbenin kurulumunun sürdüğünü belirtti.
İklim kaideleri hasebiyle yılın yalnızca 5 ayında çalışma gerçekleştirebildiklerini lisana getiren Yeşilyaprak, “Bu sene kubbeyi dışarıdan büsbütün kapatacağız ve testini yapacağız. Su sızdırmazlık testi de bunun içinde” dedi.
Yeşilyaprak, İtalya’da kurulan teleskobun fabrika testlerinin yapıldığını anlatarak, şöyle devam etti:
“Ağustos ya da eylül ayında grubumuz İtalya’ya gidecek ve teleskobun son testlerini yapacağız akabinde söküp peyderpey buraya getirerek önümüzdeki yıl ilkbaharda kurmaya başlayacağız. Teleskobun üzerine konulacağı kubbenin kesimlerinin 5’te 4’ü geldi, geri kalan kısmı da yolda, gelen ekipman lego kesimleri üzere kuruluyor. Bunlar ağır tonajlı kesimler, kubbe de o denli. En az 3-4 yahut 8-10 tonluk kesimler var. Bunların tamamını rüzgarsız havalarda çok fazla titreşim ve sallantı olmadan milimetrik hassasiyetle yerleştirip montajını yapmamız gerekiyor ki sonradan titreşim oluşturmasın. O yüzden uzun soluklu bir iş.”
ALTYAPI ÇALIŞMALARI TAMAMLANDI
Gözlemevinde altyapı çalışmalarının asfalt yol dışında tamamlandığını bildiren Yeşilyaprak, şöyle konuştu:
“Biz 3170 metreye orta tansiyon, alçak tansiyon, radyolink, fiber sınırları, su depolarını ve insanların barınacağı yerlerin tamamını bitirdik. Bunların birden fazla ısısal hiçbir şeyden etkilenmesinler diye yerin altına gömülmüş durumda. Zira teleskop ışık kirliliği ve ışısal radyasyon konusunda çok hassas. Hasebiyle teleskobu bunlardan korumak gayesiyle bütün altyapıyı toprağın altına gömdük, altyapıda en büyük maliyetlerden biri de buydu.”
Yeşilyaprak, kuracakları teleskobun birkaç optik özelliği münasebetiyle bilimsel manada başkalarından farklılıklarının bulunduğunu lakin sahip olduğu optik özelliklerin bir kısmının 8-10 metrelik teleskoplarla tıpkı olduğunu vurguladı.
Bu teleskobun farklı vakit dilimlerindeki büyük teleskoplarla olan gece gündüz farkını ortadan kaldıracağını kaydeden Yeşilyaprak, “Teleskobumuz, Türkiye’nin stratejik pozisyonunda bu enlem ve boylamda, bu çapta büyük teleskop olmadığı için daha büyük teleskoplarla ortasındaki 6-8-10-12 saatlik gece gündüz farkını ortadan kaldıracak. Bölgede kırmızı ötesine hassas teleskop kurmuş oluyorsunuz, bu manada da kıymetli. Hasebiyle yalnızca Türkiye’nin değil, memleketler arası toplulukta bilimsel manada çok büyük beklentiler olan ve biran evvel birinci ışığın alınmasını beklediğimiz bir gözlemevi, altyapı kuruyoruz.”
DAG’IN EN HASSAS KESİMİ “AYNA”
Yeşilyaprak, DAG’da birinci ışığı inanılmaz bir aksilik olmazsa 2020’nin ekim yahut kasım aylarında almayı planladıkları bilgisini vererek, şunları kaydetti:
“Teleskobun kesimlerini önümüzdeki yıl modüller halinde ülkeye getireceğiz, birtakım kesimleri daha erken alabileceğiz. Burada en hassas kısım ayna, 4 metrelik tek kesim bir aynamız var. Rusya’da kaplandı ve buradaki süreçlerin tamamlanmasının ardından gelecek, en son bu modül gelecek. Aynanın gelişinde gözlemevine giden yol ile ilgili yol ile ilgili ufak tefek meselelerimiz var, bunun biran evvel çözülmesi gerekiyor. Zira dağ yolunda aynanın titremeden, olabildiğince yavaş süratte ve hiç durmadan bir kerede çıkarılması gerekiyor. Rezonansa girip de kendi kendini çatlatmasın diye. Bu nedenle altyapının yol kısmı ile ilgili tahlil arayışımız var.”